۱۳۹۵ اسفند ۱۰, سه‌شنبه

سخنرانی آقای احمد جان مانو در سیمینار بزرگداشت ازروز جهانی زبان مادری


این مقاله به شکل مختصر است !

بنام خداوند دانا وتوانا
حضور، مهمانان عزیز وترتیب دهندگان سیمینارسلام واحترم صمیمانه تقدیم میدارم! 
خوشحالم درین سیمیناربزرګداشت ازروز جهانی « زبان مادری « وسیرتاریخی وگسترش زبان فارسی ـ دری ودیگرزبانهابه بررسی گرفته می شود من نیز یادداشت هایم را که ،آرزوی دیرینه ام بود وخودرا درجمع شما عزیزآن میبینم میبالم حضورشما بزرگان به قراءت میگیرم
به بنیاد نظریات دانشمندان ،زبانها به مرور زمان تکامل نموده وسیع شده و به ثمرمیرسند ، درنتیجه پیرشده ودرهزارسال روبه انحطاط رفته و به زبانهای جدید منقسم میشوند اگر بگویم که، افغانستان گلستان زبان هاومرکزتمدن باستان آریانای کبیربود، درآن هیچ شک نیست.یکی ازنمونه های آن ، زبان مادری من)پشه یی) نیز یک گل ازاین گلستان آریایی است، من هم مانند هریک از شما به زبان مادری ام که، یکی از بزرگترین ووسیعترین زبان های باستان است میبالم.باید گفت که، دراین اوآخربرخی اززبانهای متعلق به اقلیت های کشورعزیزمان از جمله زبان پشه یی که، در روزگاران باستان وسیعترین زبان بود. ازسده های مدیدی تحت فشار شدیدوانکارناپزیردو زبان اکثریت پشتو ودری که، مقام ارزشتمند ملی ورسمی را دارند قرار دارد. به هرحال ازمقدمه چینی بنا به ضیقی وقت پرهیز کرده به اصل موضوع می پردازم بعداز اشغال سرزمین افسانوی هند توسط استعمار انگلیس، انگلیس ها هند را به نام هندبرتانوی نامیدند، درهای بسته این کشور پهناور، افسانوی رادربرابرغربی ها گشودند . توجه علماٰ و دانشمندان به زبانها وادیان باستانی معطوف وبه تحقیق تاریخ ،علوم،فرهنگ وبهتر شناسایی این مرز وبوم آغاز به فراگیری زبانهای باستان هند نمودند که، پژوهش از کتاب ویدا و زبان سانسکریت آغاز میگردد. درزمره آن (سانسیکریت ) را به نسبت ارزش تاریخی آن مطالعه وبرسی نموده به این نتیجه میرسند که، زبان سانسکریت مادر زبانهای آریایی است پژوهشها به جا استاد نشده بعدآ دانشمند بزرگ دوکتور کستالوبون زبان آریک را مادر زبانهای هندو اروپایی مینامد. مشابهت های گرامری ودیالکتیک زبانهای باستانی ، بازبانهای اروپایی ایشان را وادار به نامگذاری جدید نموده ، درنتیجه، این زبانها را به نام (هندواروپایی) و(هند وجرمنیک) از یک ریشه وآریایی مینامند. دانشمندان زمان انشاٰ کتاب ویدا را (1400 ق م) در هند باستان تعین وزبان اصیل آریایی را به زبان های متعدد دیگری آریایی تقسیم شده میدانند وخودش را مرده وازبین رفته دانسته وبرعلاوه به مرگ آن مهر تایید میگذارند
دوستان ! به باورکامل من ، زبان اصیل آریایی (آریک) از زمان باستان تا امروزدرافغانستان زنده است. ادبیات موجوده آریایی ها میراث بلا منازعه آن و(آریانا ویجه) اولین خانه مشترک آریایی ها است که ، دانشمندان،عمران رابه (۴۰۰۰ق،م) میرسانند، نام (آریاناویجه یا ویجو)یعنی (سرزمین آریا وکشورنجبا ،اصیلان وپاکزادگان) ، مصدر (آریک) وافعال آن (آر، آریا ،آرین وآریانا) و نام های ترکیبی ارباب الانواع که، درکتاب ( ویدا) انشا شده اند درزبان پشه یی زنده میباشند .در مرحله بعدی که، دانشمندان زمان انشاء کتاب (ویدا) راکه، (۱۴۰۰ ق م) مورد تائید قرار میدهند، واژه های (ویدا، ود) با مشتقات آن در زبان پشه یی تشریح شده میتواند. همچنان توضیح واژه (اوستا) که، نام کتاب مقدس حضرت زردشت پیامبر است،دانشمندان زمان انشا انرا (۱۰۰۰ق،م) دانسته وملحقات بعدی آن درزبان پشه یی توضیح شده میتواند درباره معنی واژه (اوستا) نظریات علما غربی وعربی گوناگون بوده ،علماء عرب واژه (اوستا) را( نادانسته) معنی مینمایند وآنرا یک راز خاص دربین خداوند وپیامبرش حضرت زردشت میدانند. ثبوت دیگری از زبان اصیل آریایی (آریک)درعصر داریوش هخامنشی سالهای (۳۰۰ ق،م) توضیح و تشریح سه سطر،خط میخی درکوه بغستان ایران درزبان پشه یی ، نشانه دیگری از زنده بودن زبان اصیل آریایی (آریک ) است. موضوع دیگرزندگی زبان اصیل آریایی (آریک) خط نبشته سنگ سرخ کوتل بغلان است که دانشمندان محقق این نبشته را نیز به دین زردشت وسالهای ( ۲۰۰و ۳۰۰ میلادی) میدانند، حاضرم که ،به خاطرزنده بودن زبان ( آریک) انرا در زبان پشه یی توضیح وتشریح نمایم .
دوستان ! زبان اصیل آریایی( آریک) را میتوان همین امروز در واژه های زنده زبانهای هند واروپایی ، مانند دیالکتیک ، کلاسیک، آمبولانس، پولیس، تروریست ،پروتست ... وغیره پژوهش کرد.
دانشمندان محترم ! زبان (آریک) اززمان باستان تا اکنون دارای قدرت خاص ادبی خود بوده ، درادیان باستان، کرشنا، بودا، زردشت وادیا ن بعدی تا اکنون خود راحفظ نموده ،واژه (آریک) درنتیجه پژوهش، دانشمندان اروپایی ، خاصتآ دانشمند بزرگ ، دوکتورگوستاولوبون کشف، و به نام نامی آن سخت گره خورده ، هدیه نهایت ارزشمند است . حاضرین محترم، همین واژه (آ ریک) است که ، راه ، پژوهش را برایم باز وتشنگی ام را رفع نمود. بربنیاد سطورفوق میتوانم ادعا کرد که، زبان اصیل (آریک) تا اکنون درزبان خودش (پشه یی) زنده است. گوستاولوبون چنین میگوید: اقوام آریایی قبل از تیت شدن و مهاجرت به یک زبان مخصوص صحبت میکردند که نامش (آریک ) بود که،حالا وجودنداشته ومفقوداست ، ولی زبان سانسیکریت ازآن بوجود امده و زبان اصیل آریایی (آریک) که، مادربزرگ همه زبانهای آریایی نامیده میشود، کم ازکم ۳۰۰۰ سال ق،م .به آن صحبت میکردند وزبان مشترک ایشان بود. ولی حالاهیچ نشانه ازآن باقی نمانده به علت اینکه نوشته های تاریخی آنها از(۱۴۰۰ ق م) به پیش نمیرسند. ولی( سانسیکریت،اوستا وفارسی کهن از زبان اصیل آریایی «آریک» تولد گردیده اند)
نتیجه : دانشمندان پژوهش زبانهای باستان هند را بیشتر از۳۰۰ سال قبل اغاز نموده درنتیجه زبان اصیل آریایی (آریک) را، بعدازسالهای (۱۴۰۰ق م) مرده دانسته وفتوای مرگ آن را داده اند. ولی بربنیاد اسناد تاریخی و پژوهش های نیم بند من ، زبان اصیل آریایی (آریک) به نسبت داشتن واژه های کهن ومورد استعمال امروزینش مانند واژه های آریانا ویجه وآریک در(۳۰۰۰ق،م ) وافعال ان مانند (آر،آریا،آرین ،آریانا) ، درسالهای (۱۴۰۰ق م) واژه های پر آوازه ویدا، ریگویدا، ود وغیره، همچنان توضیح وتشریح واژه های روحانی اوستا،زند ، پازند در(۱۰۰۰ ق، م) و به تعقیب آن موجودیت اسناد قوی خط میخی کوه بیستون درسالهای (۵۲۲ ـ۴۸۶ ق، م ) وهم موجودیت سنگ نبشته آتشکده سرخ کوتل بغلان با ادبیات بی مانندش که، مربوط به سالهای (۲۴۰م ) است زنده بودن زبان اریک را ثابت میسازد. حالا اگر، واژه های آریایی واسناد معتبرتاریخی فوق ، رابر بنیاد قواعد گرامری زبان (پشه یی) تحت پژوهش ،توضیح وتشریح قراردهیم، درنتیجه واضح ومبرهن میشود که ، زبان پشه یی همان زبان اصیل آریایی(آریک) است . به بنیاد توضیحات دوکتور گوستاولوبون که، اقوام آریایی درسرزمین اولی شان به یک زبان صحبت میکردند صدق میکند. بناءَ من زنده بودن زبان اصلی آریایی (آریک) را،به حاضرین این سیمینار« زبان مادری»وبه همه یی آریا یی زبانان مژده داده و زبان مادری ام را زبان زنده(آریک – پشه یی) میدانم . برخی این توضیحات پژوهشی درکتاب طبع شده ام بنام (موقف زبان پشه یی در زبانهای هند و اروپایی ) با یک تقریض ریس (مرکز علمی تحقیقات زبانها و ادبیات) اکادمی علوم افغانستان و بعدا توسط موسسه قلم افغانستان در سال 1386 درتعداد هزار جلد به چاپ رسیده است علاقمندان میتوانند که ازآن مستفید شوند. به بهانه بزرگداشت از سیمینار زبان «مادری» میخواهم به خاطر ادای احترام به زبان اصیل آریایی« اریک » مادر زبانهای هندو اروپایی پیشنهادنمایم که ، قدردانی واحیای دوباره زبان اصیل آریایی ( آریک) مادر زبانهای هند و اروپایی یک مرکزپژوهشی دراکادمی علوم افغانستان تحت نظر یونسکوبه خاطر معلومات بیشتردرباره زبانهای آریایی وزمان پیدایش انها اساس گزاشته شود. 
با احترام احمد جان ماڼو

شنبه 18 فبروری 2017 شهر وایله کشور دانمارک

۱۳۹۵ بهمن ۲۰, چهارشنبه

(افغان ، افغاستان او افعانستانی) احمد جان ماڼو لیکنه



ګرانو د قدر وړ لوستونکوو په سلامونو اودرناوي مو نازووم او هرکلی مو کووم

نن سبا زمونږ په ګران هیواد کی د ( افغان ، افغاستان او افعانستانی) د ناندریو بازار تود دی .زه د څو سوالونو او د هغویو ځوابونه لیکم ، تاسی هم که د سوالونو او ځوابونو د څرنګوالي په خاطر ،کوم د درستوالی د پاره څه لرئ لطفآ راسره شریک يي کړئ .
1 - ته څوک يې . زه ( افغان ) يم . شما کی هستید . من ( افغان ) هستم .
2 - تاسی دکوم ځای يې . ( زه « مونږ » دافغانستان یم « یو » . تو «شما» از کجا هستی » ، هستید » من « ما » از افغنستا ن هستم « هستیم » .
یا به داسی وایو چی :
زه ا فغانستانی یم . من افغانستانی هستم .
په ورځنیو خبرو او اترو کی مونږ په پښتو او دری ژبوکی پورتنئ جملې په کار وړو . اوس نو زه نه پوهیږم چی ، ستونزه په کوم شي او یا په کوم ټکي کی ده .
- په لومړۍ غونډله کی د سوال په وړاندی ځواب ، په دواړو خویندو ژبو ( پښتو ) ا و (دری ) کی ـ (زه افغان یم ) او ( من افغان هستم ) په دواړوژبو کی د ( افغان ) کلمه یو شانته لیکل کیږي او تلفظ یې هم یو دی .
- په دوهمه پښتنه کی هم د سوال په ځواب کی د ( افغانستان ) نوم په دواړو خویندو ژبو کی په یوشانته ټکو لیکل کیږي او تلفظ یې هم په دواړو ژبو کی یو شانته دی .
همدارنګه مونږ په دواړو ژبو دری او پښتو کی د ویاړنې لپاره په نسبتي حالت کی په خپلو تخلصونو یا وړو نومونو کی د « نی » او « ني »کلیمې چی دنسبت کلیمې دي په کار وړو لکه : زه افغانستانی یم ، من افغانستاني هستم . یا : زه لوګری یم ، من لوګري هستم . يا : زه کابلی یم ، من کابلي هستم .
زماد ښاغلو ژب پوهانو ، ادب پوهانو ، ژب څیړونکو او د ټولو لوستونکو څخه دا هیله ده چی په پورتنئ توضیح کی ، که نادرسته وې لارښوونې ته مو اړتیا لرم . که نه نو ، دا جنجالي موضوع به زمونږ دهیواد اوسیدونکو ته به ډیره د درد سر مسله وې لکه دا او س چی جریان لري . درنو لوستونکو دری او پښتو دواړه خویندي ژبې دي او زمونږ د ویاړلي هیواد ملي او رسمي ژبې . کله کله مجترم ژب پوهان یوه کلیمه په بله ژه کی وګوري چی د دویو د ژبو د کلیمو سره یو څه ډیر لږ شباهت هم ورسره ولري ،بیا نو قلم ورپسی راواخلي او هغه دخپلې ژبی پوری نښلوې او پری ویاړي . دا د تشابه او نږدیوالي کلیمی لا څه کوی چی د یوشانته والي افعال يي په خپل کور افغانستان کی شته دی هډو ورته دچا پام نه دی شوی . دوستانو ددری ، پشتو او پشه يې او ښايې نورو زمونږ دهیواد په ملي او نورو ژبو کی دننګیالو د کهول په بڼ او شریک کور افغانستان کی چی ، دژبو نندارتون لري دافعالو پای یې یو شانته یا به پوره ورته وی لکه : په ترتیب سره په پشتو ، دری او پشه يي ژبو کی دافعالو پای ته ستاسو پام ور اړووم . - زه ډوډۍ خورم ، من نان میخورم ، آ اوو اییم .
وګورئ : په پښتو او دری کی ( خورم ، میخورم ) کټ مټ یو شانته دي نو برتری د کومې ژبې ده . زه خو برتري پکی کښی نه وینم او تر پایه پوری ټول دلومړي حالت افعال د « م » د توري لرونکي دي او په همدی د« م » په توري ختمیږي چی دا شراکت په دری واړو ژبو ( پښتو ، فارسی او پشه يې ) کی د فعلونو پای د « م » په توري دی .
په دی اړوند به زه دومره ووایم چی دهیواد د لویو او وړو سره باید د پوهاوي کارونه وشي او دا ورته په ګوته شي چی زمونږ ګران هیواد د ژبو دګلونو بڼ دی یو و بل ته ښکلا ور بخښي او ددغي خدايي ښکلا او خوش بویونو څخه ښايی خوند واخلو او په مینه او ورور ولئ کی سره خپل هیواد د سولې او ترقې په لور وخوځوو . متحد او یو لاس شو لکه ورونه د برابر حق خاوندان شو او د هیواد د ټولو شتو څخه یوشان برخه من شو د پوهی او ادب مخګښان شو ، په هرڅه او هر کارکی نړیوالو ته یوه ښه بیلګه او مثال شو او په پای کی نا اهله سیاستوال د اهلو څخه جلا او ويي پیژنو او کړیدلو او زوریدلو هیواد والو په چوپړ کی شو . 
په درنښت .
ماڼو 

روبا ت / روباط ( احمد جان ماڼو )


ډیر وخت کیده  زمونږ د هیواد یوه مشهوره کلمه د(روبات /روباطپه نامه زما په مغزو کی ښکته پورته کیده 
 په دی خاطر ،چی دانوم د کومې ژبې زمونږدګران هیواد ژبو ته راننوتی دی ورباندی نه پوهیدم خو ، دومره پوهیدم چی دایو حکومتي اداره ده د بیلګی په توګه د نورګل علاقداري یا روبات / روباط چی ،هلته د علاقدار دناستې او اوسیدو ځای وو، هلتهکوټوالیان او نور د هغه ځای د تشکیل اړوند مامورین اوسیږي او سیمه اداره کوي او دسیمې خلکو به ورته روبات وایه اوکله کله به ورته د علاقدارۍ نوم اخیستل کیده په ( روبات او علاقداريیې شهرت درلوده دا یوه لویه قلعه وه اولوړ دیوالونه یې لرلذندان یې هم درلوده ،نن سبا ورته ولسوالي وایې داځکه چی د علاقدارۍ څخه یې  ولسوالۍ ته ارتقا کړیده ولسوال ، قاضي او قوماندان دامنیت او ټول اړین ارګانونه اومکمل تشکیل لريدغه  لویې قلا ګانې دلرغونو زمانو را په دیخوا زمونږ دهیواد په ګوډ ګوډکی شتون لري اوبرسیره پردې اداري مرکزونه ديزمونږ دهیواد د لرغونو تلو راتلو په لارو کی تر سترګو کیږي او اکثرآ يې ترننه زمونږ دهیواد د علاقه داریو، ولسوالیواو نوراداري مرکزونه دي اونږدی په یو شانته واټنو کی یو دبل څخه موقعیت لري ،خو په معنایی نه پوهیدم .کله کله می داسی فکرهم کاوه ،چی ښايې دانوم دعربي ژبی څخه وې او زمونږ دګران هیواد مروجو ژبو او ژبنیو ادبیاتو ته به ورننوتې وې .تر کومه چی ما ددی نوم په هکله دمشرانو څخه په خبرو او افسانو کی اوریدل او ورباندیدومره پوهیدم ،چی دا ځایونه د کاروانونو دامنیت ساتنېاو تم کیدو دپاره وو، کاروانونه به د یوه ټاکلي واټن د وهلو وروسته په دی سیمو کی تمیدل او وروسته دستړتیا دلیری کیدو، بیا به په یون راتلل اوبل دتم ځای ( روبات ) ته به ور رسیدل او دمه به ييکوله په دی ډول اوږده واټنونه به يې د پښو ویستل او ټاکلی ښاراوابادوځمکوته چی ،هلته به ارو مرو  د خلکو دهستوګنو ځایونه وو ځانونه ور رسول او هلته به يې دخپلو راکړو ورکړوکارونه ترسره کول . د نیکه مرغه یوه ورځ می نا څاپه ورته پام شو ،چیدالرغونی نوم دلرغونې اریایې ژبې پشه يې یو ترکیبي نوم دی او دلرغونو زمانو څخه تر ننه زمونږ په هیواد کی ژوندی دی . ورته ډیرخوښ شوم او دځان سره می هوډ وکړ، چی د(روبات ) دنامه په اړوند خپل نظرد ښاغلو ژب پوهانواود ژب څیړونکوسره شریک کړم . دادی داوخت راورسید .
دروبات )نوم په پشه يي ژبه کی چی زه ورته د قوي دلایلو په بنسټ د ( اریک ) ژبه وایم ، د دووپشه يې  ویوونوڅخه جوړ دی .
۱ -  رو = دا د ( رو باتد « رو » برخه په پښتو او فارسي ژبو کی هم شریکه ده ،خو سره ددی هم په پښتو کی د «کرار» او په فارسی کی « اهسته ) معنا کیږي .
۲ – بات = داکلمه په پشه يې ژبه کی د (بتیک = کیدل ؛ شدن ) د مصدر څخه په لاس راځي ددی کار د پاره چی زمونږ سر پری خلاص شی او ښه پری وپوهیږو ښايې چی زه نوموړی د ( بتیک ) مصدر د پشه يې ژبی له پلوه ګردان اود نوموړي تاریخينوم د (بت، بیت ؛ بات ) برخه ورڅخه په لاس راوړم  ددی کار دپاره اړینه ده چی،دپشه یي ژبېد(بیتیک /کیدل /شدن )مصدر ګردان کړو تر څو، مونږ خپل اړین فعل ورڅخه تر لاسه او د (رو/کرار /اهسته)د کلیمی سره یې ولیکوو.

بیک /کیدل /شدن
 آ   زه      بیم  /کیږم 
تو = ته        بي  کیږی 
سی = هغه    بی /  کیږي 
امو = مونږ   بیس  /کیږو
ایمو = تاسی   بیدا / کیږیء 
تی = هغوی       بین /کیږي 

امر :
به = شه
 
دلته که ، مونږ د ( بت = شه، بیتشه ) د ( ب او ت ) دساکنو تورو په مینځ کی ، د ( ا ) غږیز توری ورزیات کړو ،یا داچی د (بیت ) دفعل د ( ی ) توری چی ،یو غږیز توری دی په بل غږیز توری لکه د ( ا ) توری د (ی ) دتوري پر ځای ولیکوورڅخه د (بات ) شکل یعنی ( بیت ) په (بات ) واووښت چی، دا قاعده عامه ده اویو غږیز توری په بل غږیز توري اوړي لکه : (بیت ) چی (باتشواومونږ ورڅخه د ( بات ) کلمه تر لاسه کوو .   اوس نو  که،مونږ دا دوه  درو=  کرار / اهسته +  بت / بات ، بتی / شه / (دریشو  او په لاس راغلي دواړه کلیمي سره یوځای ولیکودا لاندی شکلونه په لاس راځي :۱ ـ رو = کرار / اهسته۲ـ بت / بات ( باط)  شه / شو . اوس د پورتنیوو لاس ته راغلوکلیمو په یو ځای کیدومونږدا لاندی شکل دکلماتو لاس ته راوړو .
 
۱ =رو + بت ، بات  رو بت / روبات / رو باطروبات / روبط ، روباط .
۲روبت ، اوس که د (بت ) کلمه چی ، دواړه توری یې ساکن دی په مینځ کی ورته د ( اغږیز توری ولیکو نوو ورڅخه د (بات / باط ) کلمه لاس ته راځي . دلته د (طعربي توری چی، عربی شکل یې دی په لاس راځي یعنی د پشه یې ژبې د (بات )کلمه دعربي په ( باط ) اوړي . ( بات = باط ). اوس که ،مونږ دا دواړه ځانګړې کلیمې سره یوځای ولیکو ، ورڅخه ( رو بات /روباط ) په لاس راځي چی ، زمونږ دګران هیواد په ژوندیوو  ژبو کی دا په لاس راغلې پشه یې ترکیبي د ( روبات / روباط =روشه / اهسته شو، . یا : دمه شهدمه شو  معناوی په لاس راځي ،چی په لرغونو زمانو کی به دکاروانونو(دمه ځایونه ) وو . او دا رباتونه /رباطونه په همدی منظور په معینو فاصلو کی جوړ او تر ننه پوری دا د دمې ځایونه په همدی نوم پاتیديدمثالپه ډول په پخوانیو افسانو کی به داسی ویل کیدل چی ،کاروانونو به کله کله يو،یا به دوه روباته /  روباطه شبانه روز کی وهل . دلته دامونږ ته دا را په ګوته کوي چی ، کاروانونوبه  پرته د استراحت او دمی ځپلې لارې لنډولې . معنی دا چی ، هر روبات /روباط . دبل روباته په  معینه فاصله کی د استراحت، امنیت اودمې لپاره د وخت دحکومتونو لخوا دکاروانونو د راحت ،امنیت او دمی لپاره جوړ او ګټه ورڅخه پورته کیدله چی ، دابه دخپل وخت او د زمانې غوښتنه وه .
 ددغو(روباتونودجوړښت دمعینوواټنونوڅخه چی ، ترننه پوری زمونږ دهیواد اداري موقفونه دي دا ښه په ډاګه کیږي چی، دلرغونو زمانو د وریښمود کاروانونودتلو اوراتلولارو دجال یوه لاره هم همدادکابل او دکونړ دسیندونو دبهیدوغاړې اومورګې وېچی ،په پای کی د دواړو سیندونو اوبه یودبل سره ګډیږي ښایې دکابل اودکونړسیند دبهیدو اوددغو سیندونو د اوبو په خاطر چی ، اوبه یوه حیاتي ماده وه اوتل ده، په دغو لارو تګ او راتګ کاوه اوستر اداري مرکزونه به یې د کوچنیو مرکزونو سره رانښلوللکهعلاقه دارۍ ، ولسوالۍاودولایتونومرکزونه دبیلګې په توګه :که مونږ د کونړ دسیندغاړې په نظر کی ونیسواو دننی جلالاباد دښار چی ،د ننګرهار دولایت مرکز دی دکونړي سیند په غاړه دکونړ دولایت نني مرکز اسد اباد ته روان شو نو، دلارې پهاوږدوکی مونږ په معینو فاصلوکی،اداري موقفونهروبات ،روباتونه ) وینو دجلال اباد ښار ، خیوه، پخوانی او اصیل نوم یې ( کیل )، نورګل ، څوکۍ ،نرنګ او ننی اسد اباد پخوانی نوم یی ( جګ سورای ، چغسرای ) او ورپسی همداسی پورته ولاړ شو مونږنور اداري مرکزونه پخواني (روبات،روباط ، روباطونهیعنی لویې (قلعه ګانېوینو چی ،یودبل څخه په معینو فاصلو کی قرار لري او حتمآ به دکاروانونودتم ځایونه او اداري مرکزونه وواونن همدي .که ، مونږ همدا اداري مرکزونه او روباتونه په نظر کی ونیسو اوادامه ورته ورکړو دلارې په اوږدوکی مونږ دهمداسی روباتونو سره مخامخ کیږودچترال ،ګلګت څخه په تیریدلودچین هیوادسرحداتو ته  مودغه لرغونې دوریښمولار ورګډیږی او همدا زمونږدهیوادد لرغونو « پشه یې » ( روبات / روباتونوروباتیلا  برکت دی چی ،نن په هماغه لرغوني اوزاړه کارواني لار دعصر او زمان مطابق ښکلي او پاخه سرکونه جوړیږي اومدرن کیدل یې لا دوام لري .
 
نن دهغې پخواني وخت د زمان غوښتنه بدله شوې او هغسی کاروانونه وجود نه لري چی،سوداګرو اومسافروبه دحیواناتوپه مرسته، پهورځو ورځو، ونیوو،میاشتو اوکلونودستونزو اود ربړه ډکې لاری پريکولې،اوس زمانه بدله شوې اسانتیاوې ډیرې شوې،څوک د(ربات، رباتونوپه فکر کی نه دي . دبشر دترقیءاو پرمختګ زمانه ده ،هر څه بدل را بدل شویدي . بی شمیره (روباتونهپه یو ساعت دموټرو، اورګاډو  په چټکو رفتارونو وهل کیږی او جازونه او هوایې پروازونه خو ، لا پر ځای پریږده .نو پههمدی بنست پخواني لرغوني پشه يي نومونه اولغاتونه هم دبشر د تکامل سره سم بدلیږي رابدلیږي او دیوه حالته وبل حالت ته اوړي را اوړي چی په داسی اوښتلوسره شکل مانا اومفهوم یې هم نوې کیږي . داوو زمونږ دهیواد دلرغونو  روباتونو، دمه ځایونوپه لغوې ماناوو  اود  نامه دڅرنګوالي  په اړوند د پشه یې ژبی له پلوه ځرګندونې . دا په دی خاطر چی ، وپوهیږو ( روبات / روباط ) د پشه یې ژبې نوم او لرغونو زمانو څخه رانیولې تر ننه پوری زمونږدهیواد په نورومیشتو وروڼو ژبو کی یې هم ریښې ځغلولې دي اودهیواد دمیشتوملیتونووروڼو ژبو کی هم دغې لرغونې کلمې ته ( روبات / روباط)  وایېدا وو په پشه يې ژبه کی د(روبات / روباط ) دنامه توضیح او تشریح . داڅیړنه په دی خاطروشوه چی یو ځل بیازمونږ د ژب پوهانو او څیړونکو پام د پشه یې ژبې، دغي اصلي اریایې ژبی لرغونتوب اولغوې توانمندیء اوقوت ته ورواړوم چی، دروبات /روباط ) دنامه دتعریف برسیره، پشه یې ژبه کی دا ځواک شته دی چی ،د ډیرو لرغونولغاتوجوړښت،څه رنګوالی او تعریف رابرسیره کاندي.
 
په پوره درنښت .ماڼو

آثار باستانی مناطق پشه يی نشين

محمد زمان کلمانی پشه يی ها يکی اقوام بومی افغانستان اند که از گذشته های خيلی دور به اين سو اکثراً در دامنه های کوه هندوکش بويژه مناطق جنو...