پشه یی یکی از اقوام و زبانهای افغانستان، نام کتابی است که محمد زمان کلمانی آنرا نبشته و در این اواخر به زیور چاپ آراسته شده است. در این کتاب که با مقدمه آغاز گردیده، در چهار بخش موضوعاتی چون، در مورد افغانهای پشه یی (شامل تاریخ و پیشینه، وجه تسمیه مناطق بود و باش و نفوس پشهییها) اقوام و طوایف پشه یی، لغمان و جغرافیه تاریخی آن و زبان و ادبیات پشه یی در آن گنجانیده شده است.
آقای کلمانی در قسمت از مقدمه این کتاب مینویسد: اینکه به اساس بعضی دلایل معلوم و یا نامعلوم قبل از این در مورد قوم پشه یی کسی چیزی نه نوشته و در بین شان این مفکوره تلقین گردیده که گویا این ها هویت و سابقه روشن ندارند، یا اینکه اینها را پشتون یا تاجک و یا قریش میدانند، این خود یک تلاشی است تا جلو شناخت و هویت اصلی آنها گرفته شود، در حالیکه اینها از باشنده گان اصلی و خیلی قدیمی آریایی نژاد منطقه شرقی افغانستان بوده و روابط خیلی نزدیک با مردم پشتون و تاجک کشور دارند. نویسنده در آغاز نامهای سی و سه قوم و سی و دو زبان افغانستان را یادآوری نموده و بعد به معرفی مفصل قوم و زبان پشه یی پرداخته است که قبل از این، معلوماتی به این گسترده گی وجود نداشت. پشه یی ها یکی از اقوام و ملیت های با هم برادر این سر زمین اند که اکثراً در دامنه های جنوب سلسله کوه هندوکش از قسمت منطقه شتل و گلبهار گرفته تا حصۀ اتصال دریاهای پیج و کنر زنده گی کرده و ساحه اصلی و باستانی بود و باش آنها را تشکیل می نماید.پشه یی ها در طول تاریخ به نامهای الینا، پیشاچه، پیساکا، داردی، گندهاری، لغمانی، دهگان، کوهستانی، کافر، نورستانی و غیره یاد شده اند. پشه یی که نام قوم و زبان آریایی است از کلمه پاشا، پاچا و پادشاه گرفته شده و گفته میشود که چون در زمانهای گذشته شاهی از همین قوم وجود داشت که بعد ها مردم و زبان آن نیز به سبب ارتباط آن به آن شاه پاشایی خوانده شده اند.در قسمت نخست این کتاب تقریظ های معاون سرمحقق عبدالغفور لیوال سرپرست وزارت امور سرحدات و قبایل وقت، پوهاند دوکتور محمد حسین یمین، سمیع الله تازه، پوهنیار نورالرحمن ناصح استاد دانشگاه البیرونی و معاون سر مولف عبدالرزاق کوهستانی آمده که بر وزنه آن افزوده است.آقای معاون سرمحقق لیوال در بخش از تقریظ خود که تحت نام زمانۀ باز بیداری فرهنگی میباشد نوشته است: «باز بیداری فرهنگی که ما به آن اشاره کردیم، مردمان سرزمین افغانستان را به شناخت درست و علمی هویت شان وا میدارد که این خود تلاشی است برای رفتن به طرف تحول اجتماعی، که میتواند ملت افغان را به خود شناسی و بیداری ملی برساند، به باور من بنیاد های خرد اجتماعی از همین خود شناسی مایه میگیرند.وقت میگوییم افغانستان مجموعۀ از فرهنگ ها و قومیت های متنوع است، در حقیقت این رنگا رنگی باعث غنای فرهنگی، اجتماعی و تاریخی بوده که مایه افتخار معنوی برای مردم ما میباشد. در این جا بیدرنگ ضرورت آنرا حس میکنیم، که میباید بر بنیاد علوم اجتماعی جدید پژوهش های را آغاز کرد که تمام اقوام و اتنیک های افغان خود شانرا بهتر و بیشتر بشناسند، میراث ها و ارزشهای تاریخی - فرهنگی شان را بیابند و نقش های تازه و رنگین را بر مجموعۀ زیبایی میناتوری شده از قومیت های با هم برادر افغانستان بیفزایند.خوشبختانه دوست عزیز وارجمند من آقای محمد زمان کلمانی در همین راستا گامی دیگر برداشته و اینک شناختنامه قوم با وقار پشه یی را به زبان دری نیز تکمیل کرده اند. قابل یادآوری است که ایشان قبلاً این پژوهش را به زبان پشتو به نشر رسانیده اند و اینک نسخه اخیر را با اضافات و تکمله ها در زبان دری نیز آماده کرده اند.کار آقای کلمانی از چند لحاظ درخور توجه است، اول؛ منابعی که ایشان استفاده کرده اند بیشتر منابع تحقیقی وعلمی است. ثانیاً میتود تحقیق ایشان نیز بر اصل انتقادی، مقایسوی بیطرف و نگرش اکادمیک استوار است که میتواند اعتماد بر کار پژوهشی شان بیشتر سازد.»آقای پوهاند یمین نوشته است: «در این اثر خوب محترم محمد زمان کلمانی به وضاحت در زمینه ساحات مختلف این زبان، از قبیله های پشه یی جنوب شرقی، پشه یی های شمال غربی لغمان، پشه یی هایی کاپیسا و بدین گونه از لهجه های زیادی این نواحی معلومات داده است که هر کدام تاریخ حیات، چگونگی فرهنگ، رسوم وعنعنات آنان را احتوا کرده است. از اینکه تا هنوز در این زمینه اثر دیگری به این تفصیل و گسترده گی آفرینش نیافته است و محترم محمد زمان کلمانی این کتاب ارزشمند را در معرفی زبان پشه یی، لهجه ها، ساحات گوینده گان آن با استفاده از منابع معتبر فراهم آورده است، خدمت بزرگی را در شناسایی بخش مهم تاریخ کشور درین سال مان انجام داده است که مطالعۀ آن برای علاقمندان تاریخ میهن تمدنخیز ما از همیت بزرگی برخور دار است.»آقای تازه نوشته است: «محترم کلمانی صاحب بر علاوه ریشه یابی تاریخی قوم پشه یی و زبان پشه یی بر ساختار قبیلوی قوم پشه یی و محلات مسکونی آنها را نیز به مطالعه گرفته است که برای شناخت قوم مذکور به حیث یکی از اقوام برادر ساکن کشور ارزشمند میباشد.»در کتاب «پشه یی یکی از اقوام و زبانهای افغانستان» معلومات مفصل در مورد جنگ نامه درویش محمد خان غازی و نیز جنگ و فتح کلمان که از وقایع مهم کشور ما است و دیگران کمتر به آن پرداخته اند، به تفصیل روشنی انداخته شده است.این اثر که مجموعاً ۲۰۰ صفحه دارد و توسط محمد قادر هوتا کلمانی کمپوز و دیزاین گردیده، به کمک مالی تعداد از فرهنگ دوستان به تیراژ هزار نسخه با قطع و صحافت زیبا در یکی از مطابع خصوصی کشور چاپ گردیده است.ما به مناسبت چاپ این اثر که ثمره تلاش نزدیک به سه دهۀ نویسنده است، به تمام فرهنگ دوستان کشور به ویژه مردم فرهنگ دوست پشه یی و خود نویسنده این کتاب آقای کلمانی تبریک گفته موفقیت های مزید برایشان خواسته و امیدواریم که این اثر به دسترس علاقمندان قرار گرفته و از معلومات پر بهای آن بهره مند گردند.محمدزمان کلمانی که در سال ۱۳۲۸ در محله کلمانی های قریه قچی حسن تال بغلان قدیم ولایت بغلان چشم به جهان گشوده، یکی از نویسنده گان و ژورنالیستان سابقه دار و شناخته شدۀ کشور است که به زبانهای دری، پشتو و پشه یی مینویسد و به پشه یی، پشتو و گاهی به دری شعر می سراید. تا حال حدود ۱۲ اثر مستقل چاپی داشته و صد ها عنوان مطالب تحقیقی، تاریخی و ادبی و شعرهای آن در بعضی روزنامه ها، مجله ها و نشریه های کشور انتشار یافته است.ضربیروزنامه انیس
این هم لینک پی دی اف کتاب پشه یی افغانان
