۱۳۹۷ آذر ۲۷, سه‌شنبه

کتاب پشه یی یکی از اقوام و زبانهای افغانستان

پشه یی یکی از اقوام و زبانهای افغانستان، نام کتابی است که محمد زمان کلمانی آنرا نبشته و در این اواخر به زیور چاپ آراسته شده است. در این کتاب که با مقدمه آغاز گردیده، در چهار بخش موضوعاتی چون، در مورد افغانهای پشه یی (شامل تاریخ و پیشینه، وجه تسمیه مناطق بود و باش و نفوس پشه‎یی‎ها) اقوام و طوایف پشه یی، لغمان و جغرافیه تاریخی آن و زبان و ادبیات پشه یی در آن گنجانیده شده است.
آقای کلمانی در قسمت از مقدمه این کتاب مینویسد: اینکه به اساس بعضی دلایل معلوم و یا نامعلوم قبل از این در مورد قوم پشه یی کسی چیزی نه نوشته و در بین شان این مفکوره تلقین گردیده که گویا این ها هویت و سابقه روشن ندارند، یا اینکه اینها را پشتون یا تاجک و یا قریش میدانند، این خود یک تلاشی است تا جلو شناخت و هویت اصلی آنها گرفته شود، در حالیکه اینها از باشنده گان اصلی و خیلی قدیمی آریایی نژاد منطقه شرقی افغانستان بوده و روابط خیلی نزدیک با مردم پشتون و تاجک کشور دارند. نویسنده در آغاز نامهای سی و سه قوم و سی و دو زبان افغانستان را یادآوری نموده و بعد به معرفی مفصل قوم و زبان پشه یی پرداخته است که قبل از این، معلوماتی به این گسترده گی وجود نداشت. پشه یی ها یکی از اقوام و ملیت های با هم برادر این سر زمین اند  که اکثراً در دامنه های جنوب سلسله کوه هندوکش از قسمت منطقه شتل و گلبهار گرفته تا حصۀ اتصال دریاهای پیج و کنر زنده گی کرده و ساحه اصلی و باستانی بود و باش آنها را تشکیل می نماید.پشه یی ها در طول تاریخ به نامهای الینا، پیشاچه، پیساکا، داردی، گندهاری، لغمانی، دهگان، کوهستانی، کافر، نورستانی و غیره یاد شده اند. پشه یی که نام قوم و زبان آریایی است از کلمه پاشا، پاچا و پادشاه گرفته شده و گفته میشود که چون در زمانهای گذشته شاهی از همین قوم وجود داشت که بعد ها مردم و زبان آن نیز به سبب ارتباط آن به آن شاه پاشایی خوانده شده اند.در قسمت نخست این کتاب تقریظ های معاون سرمحقق عبدالغفور لیوال سرپرست وزارت امور سرحدات و قبایل وقت، پوهاند دوکتور محمد حسین یمین، سمیع الله تازه، پوهنیار نورالرحمن ناصح استاد دانشگاه البیرونی و معاون سر مولف عبدالرزاق کوهستانی آمده که بر وزنه آن افزوده است.آقای معاون سرمحقق لیوال در بخش از تقریظ خود که تحت نام زمانۀ باز بیداری فرهنگی میباشد نوشته است: «باز بیداری فرهنگی که ما به آن اشاره کردیم، مردمان سرزمین افغانستان را به شناخت درست و علمی هویت شان وا میدارد که این خود تلاشی است برای رفتن به طرف تحول اجتماعی، که میتواند ملت افغان را به خود شناسی و بیداری ملی برساند، به باور من بنیاد های خرد اجتماعی از همین خود شناسی مایه میگیرند.وقت میگوییم افغانستان مجموعۀ از فرهنگ ها و قومیت های متنوع است، در حقیقت این رنگا رنگی باعث غنای فرهنگی، اجتماعی و تاریخی بوده که مایه افتخار معنوی برای مردم ما میباشد. در این جا بیدرنگ ضرورت آنرا حس میکنیم، که میباید بر بنیاد علوم اجتماعی جدید پژوهش های را آغاز کرد که تمام اقوام و اتنیک های افغان خود شانرا بهتر و بیشتر بشناسند، میراث ها و ارزشهای تاریخی - فرهنگی شان را بیابند و نقش های تازه و رنگین را بر مجموعۀ زیبایی میناتوری شده از قومیت های با هم برادر افغانستان بیفزایند.خوشبختانه دوست عزیز وارجمند من آقای محمد زمان کلمانی در همین راستا گامی دیگر برداشته و اینک شناختنامه قوم با وقار پشه یی را به زبان دری نیز تکمیل کرده اند. قابل یادآوری است که ایشان قبلاً این پژوهش را به زبان پشتو به نشر رسانیده اند و اینک نسخه اخیر را با اضافات و تکمله ها در زبان دری نیز آماده کرده اند.کار آقای کلمانی از چند لحاظ درخور توجه است، اول؛ منابعی که ایشان استفاده کرده اند بیشتر منابع تحقیقی وعلمی است. ثانیاً میتود تحقیق ایشان نیز بر اصل انتقادی، مقایسوی بیطرف و نگرش اکادمیک استوار است که میتواند اعتماد بر کار پژوهشی شان بیشتر سازد.»آقای پوهاند یمین نوشته است: «در این اثر خوب محترم محمد زمان کلمانی به وضاحت در زمینه ساحات مختلف این زبان، از قبیله های پشه یی جنوب شرقی، پشه یی های شمال غربی لغمان، پشه یی هایی کاپیسا و بدین گونه از لهجه های زیادی این نواحی معلومات داده است که هر کدام تاریخ حیات، چگونگی فرهنگ، رسوم وعنعنات آنان را احتوا کرده است. از اینکه تا هنوز در این زمینه اثر دیگری به این تفصیل و گسترده گی آفرینش نیافته است و محترم محمد زمان کلمانی این کتاب ارزشمند را در معرفی زبان پشه یی، لهجه ها، ساحات گوینده گان آن با استفاده از منابع معتبر فراهم آورده است، خدمت بزرگی را در شناسایی بخش مهم تاریخ کشور درین سال مان انجام داده است که مطالعۀ آن برای علاقمندان تاریخ میهن تمدنخیز ما از همیت بزرگی برخور دار است.»آقای تازه نوشته است: «محترم کلمانی صاحب بر علاوه ریشه یابی تاریخی قوم پشه یی و زبان پشه یی بر ساختار قبیلوی قوم پشه یی و محلات مسکونی آنها را نیز به مطالعه گرفته است که برای شناخت قوم مذکور به حیث یکی از اقوام برادر ساکن کشور ارزشمند میباشد.»در کتاب «پشه یی یکی از اقوام و زبانهای افغانستان» معلومات مفصل در مورد جنگ نامه درویش محمد خان غازی و نیز جنگ و فتح کلمان که از وقایع مهم کشور ما است و دیگران کمتر به  آن پرداخته اند، به تفصیل روشنی انداخته شده است.این اثر که مجموعاً ۲۰۰ صفحه دارد و توسط محمد قادر هوتا کلمانی کمپوز و دیزاین گردیده، به کمک مالی تعداد از فرهنگ دوستان به تیراژ هزار نسخه با قطع و صحافت زیبا در یکی از مطابع خصوصی کشور چاپ گردیده است.ما به مناسبت چاپ این اثر که ثمره تلاش نزدیک به سه دهۀ نویسنده است، به تمام فرهنگ دوستان کشور به ویژه مردم فرهنگ دوست پشه یی و خود نویسنده این کتاب آقای کلمانی تبریک گفته موفقیت های مزید برایشان خواسته و امیدواریم که این اثر به دسترس علاقمندان قرار گرفته و از معلومات پر بهای آن بهره مند گردند.محمدزمان کلمانی که در سال ۱۳۲۸ در محله کلمانی های قریه قچی حسن تال بغلان قدیم ولایت بغلان چشم به جهان گشوده، یکی از نویسنده گان و ژورنالیستان سابقه دار و شناخته شدۀ کشور است که به زبانهای دری، پشتو و پشه یی مینویسد و به پشه یی، پشتو و گاهی به دری شعر می سراید. تا حال حدود ۱۲ اثر مستقل چاپی داشته و صد ها عنوان مطالب تحقیقی، تاریخی و ادبی و شعرهای آن در بعضی روزنامه ها، مجله ها و نشریه های کشور انتشار یافته است.ضربیروزنامه انیس

این هم لینک پی دی اف  کتاب پشه یی افغانان

۱۳۹۷ آبان ۱۴, دوشنبه

پښتو/ پختو/‌ ‌پشتو (احمد جان ماڼو)


پښتو/ پختو/‌ ‌پشتو
پښتون / پختون / پشتون
به خوانندگان عزیز،ادیبان وپژوهشګران !
ایا زبا نهای پشتو و دری/ فارسی قرابت
خونی دارند ویا از هم بیګانه اند !؟

زبان پشتو وزبان دری/ فارسی ، بادلایل مقنع  ادبی ، علمی و منطقې   به مثابه دختر ان ودو خواهر ، متولد از مادرباستانی (آریک / پشایې ) مادرزبانهای هند واروپایې چشم به جهان ګشوده اند و دریک جغرافیه خاص، درزمان معین با هم یکجا زیسته وهم بازی اند که:
 ریشه های مصادر ، چګونګی افعال یکسان وګاهی هم معانی ومفاهیم مشابه انها به وضاحت عام وتام ګواهی  میدهند که ، مصادر وواژه های همسان وهم مانند ، این دوزبان دری / فارسی و پشتو مهر تائید بر خواهر بودن شان میګذارند، که این زبانهای باستان قبلالمیلاد باهم نزدیک و دارنده یک ریشه مشترک اند .
به طور مثال اګر ما میګوئیم که، واژه های ( دری / فارسی ) درزبان اصیل آریایې  (آریک / پا اچا ایې ) در مصادر (دریک = ما ندن ) و (پریک = رفتن ) ریشه دارند، باید واژه (پشتو/ پښتو/ پختو ) نیز درزبان مادر شان پشایې ودرزبان دخترش دری / فارسی ریشه داشته وموجود باشد تا آریایې بودنش ثابت وقابل قبول پژوهشګران زبان وادبیات ګردد.
درین جا به خاطر اثبات واژه باستان اریایې (پښتو / پشتو/ پختو) ما به زبان (آریک / پشایې ) وهم به زبان خواهر وهم بازی اش (دری / پارسی) برمیګردیم وواژه باستان (پښتو/ پشتو/ پختو) را درمصادرمربوطه شان درزبان (پشایې) ، (پَچیک = پختن ، پَچلېک = پخته کردن) ودر زبان دری / پارسی ، ( پختن / پخته کردن) میپالیم .    
تا جائیکه هویدا است ، همه واژه های فعلی از خود ریشه های مصدری دارند وهیچ فعلی بدون ریشه نبوده ونیست . درزمان پژوهش نامها و وآژه ها،لا چار به ریشه ای زبانها مراجعه وبه مقایسه کردن انها اغازنما ئیم  تا، روا بط خونی وګروپ ادبی وزبانی انها را به خود معلوم نمائیم . برای چنین یک روش ما واژه یې ( پشتو / پښتو / پختو) رادرنظر میګریم وبه خاطر نزدیکی ان به زبان اصیل آریایې آریک وهم به زبان ، خواهر هم بازی ، هم عصر وزمانش (دری / فارسی ) به مصادر و افعال ان مراجعه میکنیم ، مصادر مورد نظر را در افعال بدست امده به مقایسه میګیریم .
من مطمئنآ به این باور ام که ، زبانهای پشتو و دری/ پارسی دخترهای شیرین زبان اصیل اریایې وبه مثابه دوخواهراز یک مادرشریک ، شیرین واصیل در یک سرزمین درعین اب وهوا، دریک زمان تاریخی معین باهم پیوسته ،همزمان ویا هم یکی پی دیګری چشم به جهان ګشوده وهم بازی شده اند وبه مرور زمان رشد نموده ، توسعه یافته وهمه جانبه بربنیاد قانون  دیالکتیک ادبیات شان ریشه دوانیده وبا علوم زمانه هم ګام ، صاحب نام ونشان شده ، نظر به ضرورت واژه ها افریده و از خود به دیګران واز دیګران به خود به وام ګرفته ، ادبیات زبانشان راتقویه ووسیع نموده ، درنتیجه صاحب پیشوند وپسوند شده اند زبانهای شان از شکل بدوی به ګونه یې مدرن در امده اند ،برعلاوه ان واژه های زبانهای دیګران رانیز درزبانهای خویش وارد نموده وتابع به ګرامر زبان خویش ساخته اند که ، درنتیجه زبانهای شان دارای محتوی جدید ونام ونشان ګردیده اند .  
زبان (آریک / پا اچا ایې/ پشایې ) باستان مادرزبانهای هند و اروپایې  که ، زبان مروج کشورعزیز مان افغانستان است و  هموطنان شان ، دردرازای تاریخ این زبان را بنامهای مختلف ، مانند دیګان ، پساچه ، پیساچه ،پشایې.....وغیره نامیده اند که ، امروز نام مروج ورسمی شان زبان پشایې  بوده وګویندګان شان رابنام ( پشایې ) یاد میکنند .
واژه های  (پښتو / پشتو / پختو/ پښتون / پشتون / پختون ... ) درمصادر زبان مادرشان پشایې وهم درمصادرزبان های دخترانش ، دری / پارسی و پشتواز یک مادر باستان اریایې زائیده ودیده به جهان ګشوده اند که ، مشابه به همدیګر بوده وحتی ګفته میتوانیم که، هم مانند و یک سان اند!  
دراین جا، به خاطر بدست اوردن واژه زیبا وباستان (پشتو ) و به کرسی نشاندن نظریه خویش که ، نام (پشتو ) درادبیات زبانهای دری/ فارسی ودرخود زبان پشتو،  دروجود ریشه های مصادر و ریشه های مشابه افعال شان ، نشان دهنده ان است که ، زبانهای یاد شده ازیک ریشه واز یک خون وازیک مادر مشترک ،  پشایې چشم به جهان ادبیات جهانی ګشوده اند.
دراین جا میخواهم ،  به خاطر اثبات ادعای خویش وبرای بدست اوردن واژه (پښتو /  پشتو/ پختو )، ازګردان مصادر زبان پشایې  ، دری / فارسی وپشتو یکی پی دیګری درپائین استفاده نمایم که ، تا درنتیجه بدست اوردن افعال ، درانها نام نامی وتاریخی (پشتو ، پختو ، پښتو ) را  ما نند نګین مشعشع وتابان بد ست اورده تا قناعت خوا نندګان عزیز ، دانشمندان ، پژوهشګران اد بیات زبا نها وعلاقمندان حاصل شود که ، واقعآ ریشه زبانهای ( دری/ فارسی وپشتو) باهم یکی ومشا بهت عام وتام ظاهری وباطنی خویش را بازبان  مادر شان ( آريک / پا اچا ایې / پشایې ) دارند.

خوانندګان عزیز! نام ( پشتو)  ازمصادر ( پچيک = پختن = پخیدل  و پچلیک = پخته کردن = پخول ) در وجود ګردانهای  مصادر فوق ( پشا یې = دری = پشتو) درافعال بدست امده زیرین اشکارا دیده میشوند.
 جهت اثبات نظریه خویش ناګزیر، پی درپی به ګردان مصادر فوق بیپردا زم :    

پَچلیک  /  پُختن و پخول 
ضمایر پشایې / دری ، فارسی وپشتو                     افعال پشایې  / دری ،فارسی وپشتو
آ، مم / من / زه                            پَچلیم / پُخته میکنم / پخوم
توُ / توو /   ته                         پَچلیي / پُخته میکنی  / پخوې
سی / اُو /  هغه                       پَچلیګا / پُخته میکند    / پخوي
آمو / ما /    مونږ                   پَچلیس / پُخته میکنیم / پخوو
ایمو / شما/  تاسی                      پَچلیدا / پُخته میکنید / پخوئ
تی / انها /  هغوی                      پَچلین / پُخته میکنند / پخوي
افعال امری
مفرد                     جمع
                                      پَچلې  / پخته کن  / پوخ یې کړه       پَچلیدا / پخته کنید/ پاخه یې کړئ
                                                                                  پَچلییا / پَخته میکنی ( درزمان اینده) 
                               
صفات
مفرد                                 جمع
                                    پَچلیوا  / پخته شده  / پوخ کړل شوی        پَچلیوي / پخته کرده شده / پاخه کړل شوي
                    صفت فاعلی مذکر                                                               صفت فاعلی مونث
پَچلېکالا/ پخته کننده / پخوونکی                                       پَچلیکالي / پخته کننده / پخوونکې
صفت فعلی
                                                  
                                                       پَچلنا = پُختن / پَخید نه 

درینجا در تمام افعال بدست امده فوق (پشایې و دری/ پارسی / پشتو ) در حالت استمرار ، میخواهم باتغیرات حروفی در افعال واژه مورد نظر خویش (پشتو ) رادرزبانهای خواهر، هر یک ( دری/ پارسی وپشتو ) نیز بدست اوریم .
بطور مثال :
۱ ــ اګرما درافعال بدست امده زبان پشایې همه حروفهای (چ) را به حروف های هم مخرج  (خ) ، (ښ) و ( ش) بنویسیم ،این نبشته طویل میګردد ، دراینجا میخواهم یک فعل جمع غائب زبان پشایې (پچلین / پُخته میکنند / پخوي ) راتحت بحث وتغیر حروفی قرار دهم !
۲ ــ دراین جا با تغیر دادن حرف هم مخرج (چ) به (خ) از(پچین / پخین ) واز (پخین / پښین) همچنان از (پښین / پشین) بدست میاید. 
۳ــ با تعویض حرف ساکن (ل) به حرف (ت) از واژه پښلین / پښتین وبا تعویض حرف ساکن (ښ) به حرف (ش) پشتین وبا تعویض حرف (ش) به حرف (خ) پختین بدست می ایند .
۴ــ حالا اګرما در واژه های بدست امده فوق (پښتین ،پشتین وپختین ) به عوض حرف صدادار (ی) حرف صدادار (و) رابنویسیم از واژه های فوق (پښتون ، پشتون و پختون ) حاصل وبه نامهای زیبا که امروز در مناطق مختلف پشتو زبانهای میهن عزیز مان افغانستان مروج اند بدست میایند که، اینګونه تغیرات حروفی درهمه زبانهای هندو اروپایې اززمان ایجاد هر زبان معمول وطبعی است که ، این خصوصیات درزبانهای یک ریشه وباهم خواهر به وضوح مشاهده میشوند! 
۵ ــ اګرما مصدر (پُختن ) زبان زیبای دری / فارسی  را که ، خواهر بدون چون وچرای زبان شیرین (پشتو) است،برای بدست اوردن واژه ( پشتو / پښتو / پختو) ما میتوانیم ، که با تغیرات معمول ومروج  ، سلسله زبانهای آریایې را در نظر بګیریم ، درنتیجه ما  از واژه (پُختن ) با اندک تغیر حرفی  ، که درزبانها مروج میباشند در مصدر (پُختن ) حرف صدادار(و) را، دربین دوحرف ساکن (ت) و(ن) داخل نمائیم .   واژهای (پښتون ، پشتون و پختون ) بدست میایند وبرعکس با تطبیق همین عملیه انجام شده ، ما واژه زیبای مصدر ( پُختن ) دری/ فارسی را از واژه یې (پختون) با حزف حرف ( و ) بدست میاوریم که، درنتیجه از (پختون ) واژه زیبای (پختن ) زبان دری/ فارسی بدست میاید ! 
دوستان عزیز وخوانندګان ګرامی به یک تصادف نیک تاریخی ،ادبی  وزبانی دیګر ،توجه دوستان را معطوف میدارم که، واژه زیبای ( دری ) نیز از زبان مادر اریایې پشایې واز زبان خواهرش( پشتو) در یک مصدر زیبای ، پشایې (دَ ریک / ماندن ، توقف کردن ،جابرجا ماندن ) واز مصدر زبان پشتو (دریدل / استاد شدن ،توقف کردن ) درګردان مصادریادشده در اشکال فعلی انها بدست می ایند که ،هرخواننده وپژوهشګرزبان را، به نزدیک ویکی بودن دو زبان شیرین باهم خواهر کشور باستانی مان افغانستان متوجه میسازد!
درین جا لازم میدانم که جهت وضاحت بیشتروبرای بدست اوردن واژه (دری) به دومصدر دو زبان باستان پشایې وپشتوکله کشک نموده وبه طور کوتاه به خاطر بدست اوردن واژه ( دری ) که ، نام زبان ذ نده مردم کشورعزیز مان افغانستان میباشد،   جهت معرفت بیشتر واژه (دری) توقف مینمائیم واز مصادر (دریک / ایسادشدن ،توقف کردن ،جای نرفتن، ماندن) زبان پشایې  واز مصدر (دریدل / ایستاد شدن ،توقف کردن ،ماندن ...... ) زبان پشتو، بطور مقایسوی درګردان روابط هم خون بودنش را می بینیم !
 درزبان پشایې  (دَریک / ماندن .....)  و درزبان پشتو ( دریدل / ماندن .....)!
به خاطر اسان وکوتاه کردن زمان ، برای بدست اوردن واژه (دری) از دو مصدر زبانهای پشایې وپشتو به ګونه پائین استفاده مینمایم .
                                             مصادر پشایې ، پشتو و دری 
                پشه یې                                                   پشتو
   دَریک / ماندن ،جای نرفتن                              دریدل / ایستادشدن ،توقف کردن،ماندن 
ضمایر پشایې ،پشتو ، دری                                         افعال پشایې ، پشتو ، دری 
آ / زه /  من                                                       دَریم / دریږم / ایستاد میشوم ، میمانم....... 
تو / ته / تُو                                                     دَري / دَریږې  / ایستاد میشود،میماند .......
سی / هغه / اُو                                                    درا، درګا ، درهګا/ دریږي / ایساد میشویم،میمانیم ...
آموُ / مونږ / ما                                                  دَریس /  دَریږو / ایستاد میشویم ،می ایستیم..... 
اِيموُ / تاسی / شما                                             دَریدا / دریږئ / ایستاد میشوید ،میمانید ....
تې  / هغوی / انها                                              دَرین / دَریږي / ایستاد میشوند ، میمانند ..... 
             
                                                         افعال امری 
                        پشایې                               پشتو                                               دری/پارسی 
                        دَری = بمان         (  ودری ، ودرا ،‌ درې ،دریش ،دریږ) = بمان             ایستاد شو ،باش ،بمان ....

دوستان محترم ، خواننده ګان ، پژوهشګران ، ادیبان  وشاعران عزیزوګرامی ، با بدست اوردن افعال درزمان حال و افعال امری ئیکه از دوزبان پشایې وپشتو، از افعال شان حاصل شد همان واژه های تاریخی وادبی یې ( در ، دري / ودرې  ، دریش ، دریږ) اند که ، از مصدر زبان پشایې و پشتو بدست امدند حالا که ،  ما همان واژه زیبا یې ( دري ، دری ) زبان شیرین (دری ) رابه حسن حسینش از زبان مادرش پشایې  وخواهرش پشتو بدست اوردیم .بنابر دلایل واضح وپوست کنده به چشم سرمی بینیم وهم به ګوش ها میشنویم وحلاوت دیالیکتیکی ئیکه در درونش محسوس است ، ثابت میشود که ، زبان های دری وپشتو خواهرهای شیرین همدیګر وفرزندان شان اولادهای خاله های هم دیګر اند ، باید که فرزندان خاله ها، یکدیګر را دوست بدارند وبه خاله ها احترام قلبی بدارند . 
به این معنی که ، پشتو زبانها با دری زبانها خاله زاده اند، باید دربرابرهمدیګر احترام قلبی و مدارا را رعایت بدارند !  
خواننده عزیزوګرامی ام !  پشتو زبان ودری زبان ! با درنظر داشت قاعده وقانون تغیراتی حروفی و زبانی فوق توجه نموده اید!  لطفآ توجه بفرمائید که ،ایا زبانهای باهم خواهر( پشتو ودری ) از یک مادر زائیده نشده اند !؟ ایا این دوزبان شیرین دری/ فارسی وپشتو دریک جغرافیه باستان آریانا متولد یک ما درویاهم سن وهم سال وهم بازی  نیستند !؟ ایا دریک ګهواره ودر دامن یک  مادرش نه لولیده و لولویې یکسان را به ارامش خویش از مادر شیرن شان  نشنیده اند  !؟ ایا زبان وسیله الفت ومحبت نیست !؟ ایا زبان وسیله مخالفت ، دشمنی وکدورت است !؟ 
حالا یک مصدر دیګرزبان  پشایې و پشتو را به خاطر نزدیک بودن شان با زبان ( دری) وبه مادر پشایې وبا خواهرش پشتو درګردان  (پچیک / پخیدل = پُختن ) نیز تحت بررسی قرار میدهیم .         
      
                                                        پچیک /  پُختن / پخیدل
                               ضمایر پشایې / دری ،فارسی                 افعال پشایې / دری،فارسی
آ ،مم /زه / من                                       پچیم / پُخته میشوم / پخیږم
تو / ته / تُو                                           پچی  / پُخته میشوی / پخیږې
سی /هغه / اُو                                         پچګا / پُخته میشود / پخیږي  
             آمو / مونږ/ ما                            پچیس / پُخته میشویم / پخیږو 
ایمو / تاسی /  شما                              پچیدا / پُخته میشوید/ پخیږئ 
تی / هغوی /  انها                               پچین / پُخته میشوند / پخیږي

افعال امری
مفرد               جمع 
پچی / پوخ شه / پُخته شو               پچدا / پخته شوید / پاخه شئ
صفات فاعلی 
مزکر                                 مونث
   پچوا / پخته / پوخ                                پچوي / پخته شده / پخه شوې 
پچنا / پخونه / پختن                             پچنا / پخونه /  پخته شدن 
صفات فاعلی 
مزکر   =   پچلیکالا/ پخوونکی / پخته کننده                  مونث =   پچلیکالي /پخوونکې / پخته کننده 
         
در ګردان مصدر فوق ما واژه ( پشتو) را نیز از فعل (پُخته ) زبان (دری)  بدست میا وریم ، که مشابه به ګردان مصدر (پچلیک / پخته کردن) زبان پشایې بوده که، درهمه افعال ( دری) یک سان بدست امده میتواند ، با تغیر حروف صدا دار مطابق قانون واژه (پشتو ، ،پښتو ، پختو ) که، از همه افعال بدست امده یکسان ازلحاظ شکل وتلفظ و افعال مشترک ( دری / پارسی ) بدست امده ریشه فعلی ان ، واژه (پخته ) اساس است برای بدست اوردن وآژه (پشتو )!
 به خاطر بدست اوردن واژه ( پشتو )عملیه زیرین را مشاهده میکنیم . در واژه (پخته ) دری  ما حرف (خ) انرا به حروف مشابه وهم مخرج پشتو  ( خ ، ښ، ش ) تعویض میکنیم و از واژه (پخته ) دری / پارسی/ فارسی ، ما واژه های جدید (پخته ، پښته ، پشته ) را بدست می اوریم فعلآ مطابق به قانون تغیر حروف صدادار به حرف صدادار دیګر ما از واژه های بدست امده واژه های نو را بدست می اوریم مانند : بجای حرف صدادار (ه ) دراخیر واژه (پخته )، ما حرف صدادار(و) را مینویسیم به این عملیه ما از واژه پخته = پختو واز  پښته = پښتو  واز پشته = پشتو را بدست میاوریم که ، واژه های بدست امده صد در صد با واژه های زبان پشتو مطابقت عام وتام دارند وبرعکس ما به زبان هر دوخواهر (پشتو و دری/ فارسی ) عین همین عملیه را به سر رسانده و از واژه بدست امده پښتو با اجرای عملیه فوق ما وآژه (پخته ) را دوباره بدست اورده میتوانیم .
دوستان خواننده ودانشمندان عزیزحالا دانستیم که ،زبان دری/ پارسی وزبان پشتو خواهران اصیل همدیګر ودخترهای شریف زبان پشایې اند ، پس برتری وهژمونی  این دوزبان آریایې بالای یکدیګر برای چه وچرا ؟!!!
هموطنان عزیزپشتو زبان و دری/ فارسی زبان باید ، بدانند که ، درون مایه یې ارزشمند بسا مصادر که ،از انها در جریان ګردان ، افعال صادر میشوند در زبانهای  پشتو ودری/ فارسی همسان وهم مانند اند ،مانند  :  خوړل =خوردن ؛ کول =کردن ؛ ژوول = جویدن ....... علاوه بر ریشه های مشترک مصدری ،ختم علامه مصدر هر دو زبان پشتو ودری/ فارسی باهم یکی ویکسان میباشند مانند: خورم = میخورم ؛ څکوم = مینوشم ؛ ځم = میروم ؛ ګورم = میبینم ......وغیره که ختم عمل فعلی هردو زبان پشتو و دری / فارسی به حرف مشترک ( م = میم ) صورت میګیرد که،چنین قواعد ګرامری ومشابهت ختم علامه فعلی هردوزبان به (م ) نیز ګویا وشاهد برجسته خواهر بودن انها را میرساند.
برعلاوه ان بسا مصادر دری / فارسی وپشتو ، با اندک  تغیر حرفی اشکال مشابه درمصادرهردو زبان به میان می اید مانند:
دیدن = لیدل ؛کول= کردن ؛ کندن = کیندل .......وغیره .به طور مثال ، اګرما درمصدر(دیدن / لیدل ) حرف (د) را به (ل) وحرف (ن) را به حرف(ل) که مخارج مشترک وباهم نزدیک دارند تغیر دهیم شکل (لیدل ) وبرعکس شکل (دیدن) بدست می اید که ، چنین تغیرات معمول حروفی درهردو زبان با یکی بودن وخواهر بودن شان دلالت میکند. چشم پوشی ازنزدیک بودن چنین ارتباط خونی دربین این ، دوزبان  (دری/ پشتو ) انکار ازحقیقت بوده و ګناه عظیم است  وبه اصطلاح ګویندګان این دوزبان پشتو ودری (سپین سترګتوب وچشم سفیدی . بیش نیست !
با احترام .
احمدجان «ماڼو» دنمارک / اود نسې نوامبر ۲۰۱۸.

۱۳۹۷ تیر ۱۴, پنجشنبه

پشه یې / پشایې / پا اچا ایې (احمد جان « ماڼو» )

پشه یې / پشایې / پا اچا ایې
د( پا اچا ایې – پا چا یې – پیسا اچا ایې .......) د نامه
دپیدایښت
زمانه



دپشه یې ژبې دنامه  دمانا په اړوند ځینو کورنیوو اوباندنیوو ښاغلو څیړونکو ، پوهانو اولیکوالانو خورا ښې اوزړه پوری څیړنې اوپلټنې کړیدی .‌دانوم یې په رنګارنګو ډولونو لیکلی اومعنی کړی یې دی . چی ، یونیم تعریف اوتوضیح یې تر یوحده اساس اوبنیاد لري . خو ، ځنی داسی تعریفات شته دی چی، دعلم ،منطق او د ادبي اصولو څخه وړاند ی پوره بی خونده اوغرضي شانته دي !  دا په دی خاطر چی ، دا لرغونې آریایې ژبه خورا پراخه په ادبياوعلمي انډیو بار دهند و اروپایې ژبو موراو انا ده نو، مور دخپلو بچو په نیمګړو اداګانو ښه پوهیږي. 

ښاغلوپشه یانو د پشه یې ژبې خاوندانو د پشه یې ژبې ویوونکو، څیړونکو او لوستونکو ته !
 په دی څیړنیزې لیکنه کښی غواړم دلرغونې آریایې دهندو اروپایې ژبو مور یا نیا ( پشه یې – اریک ) داصلي نامه ، شکل ، معنی ،مفهوم اود هغه وخت پهاړتیاوواو د نامه د پیدایښت ،څرنګوالي راټوکیدو ،  رابرسیره کیدو ، مینځته ته راتلو، رواجیدلو په اصلي عواملو  اوعلتونو په علمي ،منطقي اوادبي اړخ وغږیږم اودهغې په اړوند خپل نظر ښاغلو ژب پوهانو ،ادب پوهانو ،لیکوالانو ،شاعرانواود پشه یې ژبې ویوونکو اومینه والو ته ، دیوه تاریخي ،ادبې ویاړاویادون په توګه ورسره شریک کړم .

 پشه یې نوم دتاریخ په اوږدو کښی دڅیړونکو ، لیکوالانو اوتاریخ پوهانو له خوا په مختلفو شکلونو لیکل شوی لکه : پسا چه ، پشه یې ، پاشا ، پیسا چه ، پیسا اچه ............. اوښایې په ډیرو نورو شکلونو سره هم لیکل شوی وي، چی لا تر اوسه به ښاغلو څیړونکو لاس ته نه وي رسیدلی!
په دی اړوند د پشه یې ویکیپیدیا په کورورننوځو اوګورو، چی څه وایې !

طایفه پشه‌ای یکی از اقوام اصلی ۱۱ قبایل آریانا کهن بوده دارای زبان به نام پشه ئی می‌باشد. کلمه پشه یی شکل تحول یافته یک نام خیلی قدیمی یعنی حدود دو نیم هزار ساله است که در ادوار مختلف به نام‌های بها شه یا بهشه پیشه چه یا پیشاچی، پشاوی، پاشایی، پشه یی، پشیی، پشئی و پشه‌ای ثبت گردیده. تا اکنون در مورد وجه تسمیه پشه ئی نظریات وجود دارد که این نظریات قریب به واقعیت به نظر می‌رسد که قرار ذیل است:
1. پشه یی از کلمه بهاشه گرفته شده که پانینی از آن نام برده و زبان سانسکریت را به وجود آورده است، وبهاشه، بهاش ویا باش در زبان پشه یی لفظ را می‌گویند.
2. برخی پشه یی را مأخوذ از پشاثه یا پشاچه می‌دانند که دیو و نیز گوشت‌خوار معنا می‌دهد.
3. عده یی به این نظر اند که پشه یی از پشی گرفته شده که مستحکم و قوی معنی دارد، زیرا در زبان پشه یی دیوار و نیز قبرغه را می‌گوید که هردوی آن مستحکم و قویست.
4. برخی می‌گویند که در زمان‌های خیلی قدیم شاهی از این مردم بود که بعدها همه این مردم و زبان آن بنا بر ارتباط قومی و لسانی به آن شاه به نام پاشایی نامیده شده‌اند. زیرا در گذشته‌هاشاه را (پاشا) می‌گفتندو به مرورزمان بنابر همین ارتباط پاشایی، پشایی و پشه یی نامیده شده‌ . ګرفته شده از ویکیپیدیای ( پشه یې ).

په هر حال ، د ۲۰۱۸ عیسوي کال ، د مورنۍ ژبې نړیوالې ورځ د لمانځلو  په ویاړما د ( کمون ) لرغونې ترکیبې نوم دلرغوني ( پشایې ، پشه یې ، پاشا یې ، پپسا چه ،پاچایې ....)ژبې د دووکلمود(کم = لږ) او د(ونیک = وریشل ؛ ریسیدن ) له مصدر دمفرد مخاطب امري فعل ( ون ) څخه د (کم + ون = ( کمون ) په اړوندیوه تحقیقي مقاله لیکلې وه ، پههغه علمي سیمینار کښی چی ، د دنمارک هیواد د (سنوبورګ ) په ښار کښی (افغانستان ملي تحریک) ګوند لخوا جوړ شوی وو،  برخه والو ته وړاندی کړه چی ، نوموړې مقاله د تاریخي ، علمي ، منطقي اوعلمي ، ادبي او دوخت د اجتماعي ضرورت اوارزښت له مخې خورا زړه پورې وه چی ، د ( کمون ) دنامه دپیدایښت اود بشر د تاریخي ژبني اوټولنیزپرمختګ ضرورت  ورکی له ورایه څرګند وو ، معلومات ورکړل شوي وو ولوستله .


اوس ددی وخت را رسیدلی ، غواړم د نني مروج (پشه یې ) نامه په هکله ، چی یولرغونې آریایې نوم دی اونن سبا د پشه یې ژبو، په شفاهي ادب او د پشه یې ژبې ، د ادب دخاوندانو ادیبانو ، شاعرانو اولیکوالانو له خوا په پراخه کچه په لیک لوست کښی ځانګړی ځای او مقام لري استعمالیږي . 


 ( پشه یې ) ،زمونږ دګران هیواد افغانستان د یوهلرغونې آریایې ملیت ژبه اوپه خلکویې هم دژبې اطلاق کیږي ، چی هیوادوال اونړیوال یې خلکو ته (پشیان ) او ژبې ته یې (  پشه یې – پشایې ) وایې . په اوسنۍ زمانه کښی په همدی نوم شهرت لري !



زما په آند اوپوره باور ننی مشهور(  پشه یې – پشایې ) نوم دلرغونو زمانو څخه رانیولې تر ننه شتون لري ،خودزمانې په تیریدو  کله ناکله یې شکل اوبڼه دځینوساکنواوغږیزو تورو په ورته اونږدی حروفو اوړي را اوړي اوداصلي شکل څخه توپیر پیدا کوي اوپه نوې بڼه راڅرګندیږي ،چی په دی صورت کښی یې معنا اومفهوم هم بدلیږي ، زما په کلکه عقیده اوباور اودعلمي تحقیق اوڅیړنې پر بنیاد،د (پشه یې – پشا یې ) ننی نوم دلرغوني نوم ( پا اچا ایې ) دنامه څخه په ( پشه یې – پشا یې ) نوم اوښتی دی ،په لاند یني علمي اومنطقي دلیل ؟!.
د( پا اچا ایې ) ترکیبي نوم کله ،څه ډول ، دبشري تکامل په کوم پړاو کښی وټوکید ،زمانه اوټولنیزه اړتیا یې څه وه؟ : 
(پا اچا ایې ):دا یو لرغونی ترکیبي نوم دی چی ، له دریووځا نګړو ( پشه یې – پشا یې ) مصدرونو : [ پیک =تلل  ( رفتن ) ؛ اچیک =راوړل ( اوردن ) ؛ اییک + راتلل ( امدن )]د ګردان په امري افعالو کښی شتون لري تر بحث اوڅیړنې لاندی راولم . 
دا ، چی د نوموړو مصادرو ګردان دمقالې دلیکنې د اوږدوالي اودلوستونکوو دستړتیا سبب کیږي ورڅخه تیریږم اودنوموړو دری ګونو مصدرونو د امري افعالو[ پا = ځه ، ولاړشه (برو ) ؛ اچا = راوړه ( بیا ر ،  بیاور) ؛ ایې = راشه ، راځه ( بیا ،برګرد) ] څخه چی، د ( پا اچا ایې ) ترکیبي نوم ، ورڅخه  په لاس راځي ،تر بحث او څیړنې لاندی راولم  .
په دی څیړنه کښی غواړم چی ، د نني مروج ( پشه یې – پشا یې ) د نامه اصلي ، لرغونې او تاریخي ریښه راوڅپړم ، ښاغلو لوستونکو ،څیړونکواود پشا یې ژبې ویوونکو عزیزانو ته یې بربنډه کړم چی ، د نني مروج (پشه یې – پشا یې ) ترکیبي نوم اصلي ریښه کومه ده ، موریې چیری اود بشري تاریخ په کوم پړاو کښي زږیدلی لومړنې نوم یې څه ډول وواو ورکښی کومه معنا اومفهوم نغښتی وو او ولی یې ننې شکل ( پشا یې – پشه یې ) دی !؟
اوس ، غواړم د پورتنیوو دری ګونو (پشه یې ) مصدرونو امري افعال د پښتو ؛ دري ، فارسي معنا ګانو سره یوځای ولیکم . ترڅو د نني مروج ( پشه یې - پشایې) لرغوني تاریخيټولنیز نوم دپورتنیوو په لاس راغلو امري افعالو په یوځای نوشته کیدلوسره چی ، څه ډول شکل اوبڼه لري دنامه اصل کوم یودی ! ؟ اوپه کوم ډول زمونږ لاس ته راځي تربحٍث اوڅیړنۍ لاندی یې راولم ! 
محترمو لوستونکو اوڅیړونکو ! دلاندینۍ توضیح اوتشریح څخه دا په ډاګه څرګندیږي چی ، دانساني اشتراکي ژوند په زمانه کښی خلکو خپله ژبه لرله اوپه یوه شریکه اومشترکه ژبه یې یودبل سره خبرې کولې . دشریکې ژبېاودیوشان کلتور اوفرهنګ خاوندان وو اودهغه وخت په کوچنیوو (کمونونو- کورنیوو- ډلګیوو ) کښی ، چی دوی یودبل سره په نږدی ګاونډ کښی ژوند کاوه ، تولیدي وسایل او افزار یې شریک اوټولو په شریکه کار کاوه اوپه خپلو شریکو وسایلو یې لاس ته راوړي محصولات دخپل ژوند د بقا په خا طر په مساوي اوبرابر ډول ویشل ، تقسیمول اوله یوه شریک سنګره ،دخپلو ګټو او منافعو څخه ساتنه او پالنه کوله اود طبعي دښمن په وړاندی یې دځپل ځان اودنورو کمون والوڅخه په شریکه دفاع کوله، مانا داچی ، دهغه وخت اوسیدونکو وګړوخپل مینځيدراکړې ورکړې ،خبرو اترو دیو اوبل دپوهاوي ، درناوي، مشترک دود ، دستور،رواج او پرته له شک اوتردیده ، یوه شریکه ژبه هم درلوده .
نو ! دهغه وخت د ګډ ژوند (کمون) شریکه ژبه ، به کومه وه !!؟ 
زما په اند او پوره باورد ( پا اچا ایې ) ښکلی اوښایسته نوم د بشرد شریک او خوندور ژوندد لرغونيزمانې دسباوون دپیل څخه لا دمخه  د (پا اچا ایې ) ترکیبي نوم د ( پا اچا ایې – پشه یې ) ژبې دادب  یوښکلې ځلاند ،ارزښتناک بریښیدونکی ترکیبيغمې وو اودهماغه وخت څخه را په دی خوا د ( پا اچا ایې ) ژبې د ادبې ارزښت اوقوت له مخې چی ، دانن یې هم لري ،هند او اروپایې ژبو په کهول په پوره قوت ورننوتی اوزمونږ تر ننيعصراوزمانې پورې یې ځان را رسولې تر بحث اوڅیړنې لاندی راولو. 
داچی ،د (کمون ) نوم د ننۍ  مروجې ( پشه یې – پاشایې ) ژبې اود پرون ( پا اچا ایې ) ژبۍ څخه جوړ شوی ترکیبي نوم وو او دی ؛همدا شان ( پا اچا ا یې– پشه یې ) نوم هم مونږ ته دا پوره په ډاګه کوي چی ، (پا اچا ایې ) نوم دکمون په دوران کښی دخپلوښکلوو مصادرو اوافعالو سره شتون درلوده او د نوموړې ژبې ژوندې ادبي نوم وو، په هماغه وخت اوزمانه کښی دوګړو ترمینځ یودبل سره دوینا ،حاکمه دکلتور اوفرهنګژبههم ، همدا ننۍ  (پشه یې ـ پا اچا ایې ) ژبه وه . 
پرته له کوم شک اوتردید ( پا اچا ایې ) نوم دخپلې خوږې ( پشه یې – پا اچا ایې ) ژبې ترکیبي نوم دی چی، دپشه یې ژبې په شتون اطلاق کیږي .
ښاغلو پشا یانو او لوستوونکو دپام وړ ! : مونږ اوس د (پا اچا ایې ) ترکیبي نوم د مینځ تهراتګ ، زمانه ، جوړښت او څرنګوالی په لاندی توضیح اوتشریح کښی ښکاره کوو .
- پښتو امري ماناګانی یې :(ځه + راوړه + راشه = ځه راوړه راشه )يا ( لاړ شه + را یې وړه + راځه = لاړشه راییوړه راځه ) یا ( ورځه راشه ، راځه = ځه (ولاړشه) راوړه (رایېوړه )راشه (راځه) . 
اوس له پورتنیوو په لاس راغلو د پشه یې ژبې امري افعال، په  پښتو اودری  ژبو اړوو او ورڅخه جملې جوړوو : 

۱- پشه یې بڼه یې : -  پا + اچا + ایې !


۲ - پښتو : ځه  راوړه راشه !لاړ شه ، رایېوړه ، راځه


۳ - دری : برو، بیاور، بیا،برګرد! بیاور- بیا، برګرد!

 (پا اچا ایې = ولاړشه  رایېوړه راځه = برو بیاور برګرد ).

دنوموړۍ توضیح اوتشریح څخه دا ښکاره څرګندیږي چی ،د بشري ټولنې د نوې زمانې (غلامۍ ) دعصر دحاکمیت اومحکومیت د رامینځته کیدو مرحله په پیل کیدو ده . یعنی حاکم اومحکوم کارفرما اوکارګر ،بادار اودمزدور نومونه د (کمون – شریک ژوند) دعصر په پای اودغلامۍ دوران د پیل پهدرشل کښی راڅرګندیږي .
زما په باور دا نو هغه وخت دی چی ، ځنې هوښیار دکمون دزمانې مشرانوچی ، شریک لاس ته راغلي محصولات به یې ، پر ټولو مساوي برابر او یوشانته ویشل ، دخپلې هوښیارتیا له برکته ، په ورو ورو ځنې ناتوان دکمون کسان چی ، په لومړي سر کښی د ټولو دکمون داوسیدونکووسره په یوشان له مساوي حقوقوقو برخه من وو ، دخپلو شخصي ګټو اوموخو په خاطر یې غولوي اوځنې شریک تولیدي وسایل او افزار خپلوي اوبیا وروسته یې په خپله ګټه په کار اچوي .
 زما په اند ښه اوڅرګنده بیلګه یې زمونږ په هیواد کښی همدا اوسني ،نني زمونږ دهیواد زورواکان ، ټوپک ماران دزر او زورخاوندان هماغه دبشري لومړني کموني شریک اوبرابر ژوند دښمنان دي چی ، دجهاد دکلونو په اوایلو کښی یې زمونږدهیواد اوهیوادوالو د ازادۍ ، عزت ،پت ،غیرت سولې اوټیکاو په نامه د نړیوالو هیوادونوچی ، په ظاهره دوستان خو، په عمل کښی زمونږ دهیواد اوخلکو قسم خوړلي دښمنان وو.تش په نامه  دخیریه موسسو له خوا دبشري مرستو په نوم مرستې تر لاسه کولې ، دغو شیطان صفتانو هوښیارو مشرانو هماغه شان چی ، په لومړني ټولنیز انساني ژوند (کمون ) کښی تر سره شوي وو ، دوی ترسره کړل . دمشر دنامه څخه یې ناوړه استفاده وکړه ، په اصطلاح بشري مرستې یې په خپلوناولو لویو خیټو اونسونو کښی وردننه کړل ، ناوړه ویش یې وکړدخپلو ارماني ملګرو دکونډو رنډو ، وطنپرستانو، ازادي خواهانو،معیوبینو دخواروزارو کونډو رنډو څخه یې دمشر په نوم ، هرڅه غلا کړل ځانونه یې تر غاښو ماړه اومسلح کړل . هماغه د ( پا اچا ایې ) = (لاړ شه ،راییوړه ،راځه ) دغلامۍ اوبردګۍ درامینځته کیدوشعار یې زمونږ پر ټولنه عملي کړ. ( ځانته یې جنتي اونوروته یې دوزخي ژوند ) را جوړ کړ.
له پورتنۍ توضیح اوتشریح څخه دا پوره جوته اوښکاره شوه چی ، زمونږ د ننۍ ( پشه یې ) ژبې اصیل اوپخوانۍ نوم دبشري اجتماعي شریک ( کمون) ژوند په دوران کښی چی ، دخصوصي مالیکیت د رامینځ ته کیدلو پیلامه را په ګوته کوي اودا ورڅخهجوته کیږي چی ، د (پا اچاایې = ولاړشه ،رایېوړه ، راځه )لرغونۍ ترکیبي نوم چی،مطلقآ امري صیغه لري ، لکه یو ټولواک ، حاکم ،قوماندان ، سرمایه دار ،مطلق العنان ،جابر او ظالم چی، هرڅه غواړي اوهرڅه شی چی یې ، زړه وغواړي تر سره کوي یې اودخپل امر اود کړو په وړاندی موانع نه ویني معنی اومفهوم افاده کوي نوموړی د (پا اچا ایې ) ترکیبي نوم، په هغه وخت کښی رازږیږي ، رواج مومي اوپه ورو ورو د ژبنيز تکاملي قانون په بهیراوجریان کښید غږیزو اوساکنو تورو د یو او بل پر اوښتون اویا دله مینځه تلواویاهم دساکنو تورواو مشابه حروفو چی ،یو اوبل ته ورته ، شریک اونږدی مخرج ولري یوپربل اوړي رااوړي اوپه لومړني اصیل نامه کښی یې شکلي اولفظی تغیرات اوحتی په معنا کښی یې هم بدلونونه څرګندیږي  . 
ګرانو پشه یانو ، ښاغلو ژب پوهانو،تاریخ پوهانو اوڅیړونکو دپام وړ !
 ننۍ مروج ( پشه یې ) نوم نن سبا زمونږد هیواداونړیوالو په ادب کښی ژوندی دی . دنامه دمعنی اوشکل په اړوند هم پوهانو زړه پورې پلټنې کړیدي ،ښه بیلګه یې پورتنۍ دپشه یې ویکیپیدیا توضیح اوتشریح ده چی ،ترننه یی زمونږ په آریایې ژبنیز چاپیریال کښی خپل ځان ساتلیاو ترمونږ یې ځان رارسولی اولا تر ننه په قوت سره زمونږ په آریایې ادبیاتو کښی شتون لري .
په دی برخه کښی غواړم په علمي اودیالیکتیکي بنیاد دا ثابته او په ډاګه کړم چی ،زمونږ دننۍ مروجې ( پشه یې ) ژبې لومړنیپه طبعي ډول جوړ شوی اورامینځ ته شوی نوم ، (پا اچا ایې ) دی نه ( پشه یې ) !؟ د(پا اچا ایې ) نوم دلرغوني تاریخ په اوږدو کښی کله په یوه نوم او کله هم په بل نوم یادشوی اودزمانې په تیریدو ورو ورو داصلي شکل څخه یې وړاندی وتې اوننی ( پشه یې  - پشایې) نوم اوشکل یې خپل کړی دی ، که نه نو اصلي نوم یې (پا اچا ایې ) دی کوم چی ،مخکښی توضیح اوتشزیح شویوه څټه اویو بنیاد لري اونن سبا ورته ( پشا یې – پشه یې ) وایې . 
په علمي او ادبي انډیو بارلرغونې ( پا اچا ایې = پشه یې ) چی،تر مونږ یې ځان را رسولی، په اړوند یې دنړۍ اوکورنیو محقیقینو څیړنې ترسره اود( پا اچا ایې ) نوم یې په مختلفو لهجو لیکلی اومعنی کړی چی ، دهغویو په ډله کښی ما هم ، دانوم په علمي اوادبي دلایلو څیړلی اوننی مروج (پشه یې– پشا یې ) مورنۍ نوم د(پا اچا ایې – پاچایې )په نوم نوموم ! 
ښاغلولوستونکو ، ژب پوهانواومينه والودقناعت او پشایې ژبې دلرغونتوب اواصالت په خاطردا د( پا اچا ایې = پاچا یې = پاشایې = پشه یې ) نومونهیودبل پسی په ژبنیز علمي بنیاد څیړم توضیح اوتشریح کوم یې تر څو په نوموړوو نومونو کښی مشر اوکشر وپیژنواوهم هغه بدلونونه چی، یودبل پسی په نوموړي اصلي ترکیبي (پا اچا ایې ) نامه کښی دزمانې په اوږدوکښیورپیښ اوڅرګند شوي ،دحروفو په تغیراوتبدیل کښی ننې مستعمل،رسمي اورواجي ( پشه یې – پشایې )نوم توضیح اوتشریح کړم چی، په څه ډول د (پا اچا ایې)نوم ، دخصوصي مالیکییت (غلامۍ) په دوران کښی وزیږیداو وروسته له هغې  په څه ډول  نامه کښی بدلون رامینځته شوی توضیح اوتشریح کړم :
مخکښی مو ولوستل چی ، (پا اچا ایې ) نوم د نوموړې ژبې د دریوو ځانګړو مصدرونو (پیک – تلل = رفتن )؛ (اچیک – راوړل = اوردن )؛ (اییک – راتلل = امدن) دامري افعالو ( پا = برو)؛ (راوړه= بیار) ؛ (ایې = بیا ) څخه جوړ شوی دی لکه : ( پا اچا ایې – لاړ شه راوړه راځه = برو بیار بیا ).
دژبې دقانون له مخې کله کله دلفظي اسانتیا په خاطر صداداره (غږیز) توري په خپلومینځو کښی یوپربل اوړي یا هم حزفیږي یا داچی ، یوشانته خوا په خوا راغلي دوه غږیز (صدادار)توريلکه ، دوه  الفا (ا ) په یوه حرف اوړي چی، ښه بیلګه یې همدا د (پا اچا ایې ) نوم دی چی، دوه خوا په خوا راغلي غږیز حروف یې په یوه مشابه حرف اوړي اودنامه بڼې اوشکل ته تغیر ورکوي ! لکه :
(پا اچا ایې ) دلته د (پا ) ، (اچا) او ( ایې )په امري افعالو کښی که، مونږ د (اچا ) اود (ایې ) امري افعالو د (ا – الف ) توری حزف اوله مينځه یوسوو ورڅخه ( چا او یې ) یعنی (چا یې ) لاس ته راځي . اوس که ، مونږ د ( چا یې ) لاس ته راغلي ترکیبي نامه په سر کښی د ( پا ) امري فعل ولیکو، ورڅخه د ( پا + چا + یې = پا چا یې ) ترکیبي نوم په لاس راځي . یعنی داچی ، د غږیزو تورو په حزف او اوښتون سره دلرغوني ( پا اچا ایې ) ترکیبي نامه څخه د  ( پا چا یې )  نوم په لاس راغی . اوس دژبې دقانون په اتکا د ( یې  = راځه = بیا ) د لومړنۍ د (ي) غږیز توری د (ه) په توري ولیکو ورڅخه ( هي ) لاس ته راځي چی ، په دی صورت کښی د (پا چایې ) دنامه څخه د(ه) توري په اوښتلوو، ورڅخه ( پا چاهې) جوړ شو . همدا شان که ، د (پا چاهي ) نوم د (چ) ساکن توری په بل ورته اونږدی ساکن توري د( ش) په توري واوړي ورڅخه ( پاشاهي – پشا یې – پشه یې .......) ننی (پادشاهي – پاچایې ) ترکیبي نوم په لاس راځي .
دوستانو ! مخکښی مو ولوستل او ومولیدل چی ، د( پا اچا ایې ) ترکیبي نوم په ځانګړو مصدرونو کښی د لومړني انساني مشترک ژوند (کمون ) په دوران کښی شتون درلود اودهماغه وخت اوزمان دژوندیوو خلکو دژوند اوروزګار ژبه وه اوخلکو ورباندی خبرې کولې چی ، ننۍ ( پشه یې ) ژبه ورباندی لا په هماغه زمانه کښی بډایه اوسینګاره وه خو، کله چی ، دخصوصي مالکیت عصر یعنی د(غلامۍ – بردګۍ ) زمانه رامینځ ته کیږي ورسره جوخت نوی د ( پا اچا ایې )  دحاکمیت ، بادارۍ ،خان خانۍ اوننې مشهور د (پاچاهي ) نوم هم ، دخپل معنی اومفهوم سره هماغه وخت کښی رازږیږي !
پاتی دی نه وي ، ننی د (پاچا - سید) نوم داسلام ددین دخپریدا څخه لا دمخه په پشه یې ادبیاتو کښی یو ترکیبي ، ژوندی  نوم وواودځانګړو پشا یې مصادرو مستقل افعال وو ، مروج وو او شتون یې درلود . 
کله چی ، اعراب د اسلام دعصر په لومړیوو کښی د اسلام  دین دخپرولو په منظور ،زمونږ نني هیواد جغرافیې ته راغلل د ( پاچا )‌ نوم یې دځان سره نه درلود ، وروسته کله چی ، زمونږ دهغه وخت نیکونوداسلام دین ومانه او مسلمانان شول ځینو اعرابو کورنیووځانونه تر نورو معتبر دامتیاز خاوندان داحترام وړ پرنورو پوه ،دانا ، نازولي ، اولاد رسولد حضرت محمد (ص) له کهول ګڼل نو، نوو مسلمان شوو،زمونږ نیکونو پشه یانو هم دخپلې پخوانۍ عقیدې او باور له مخې اود (پا اچا ایې ) دترکیبي نامه دمعنی او ورکښی دنغښتي مفهوم په خاطر ، هغو ته د (پا چا ) اعزازي نوم اولقب ورکړ چی ، لا تر ننه یې د (پاچا ) په نوم یادوي ،دانوم هم  د پشه یانو په ژبه کښی لا دلرغونو زمانو څخه شتون لري . ځو ، دپا چا نوم زمونږ دهیواد په ختیځ کښی دسعاداتو خلکو دپاره په کار وړل کیږي .
پاتې دی نه وي چی ، د پاچا ( ټولواک ) ، پاچاهي ( ټولواکي ) نومونه هم ،دپشه یې ژبې د ( پا اچا ایې ) دافعالو څخه سر چینه اخلي اودخصوصی مالکیت ( پاچاهي ) سیستم دجوړیدو ، راټوکیدو ، خوریدو ، رواجیدو مرحله ورڅخه راڅرګندیږي!
ښاغلو لوستوونکو ! هره ژبه دخپل پیدایښت دپیله را نیولې تر زړښته رنګارنګ پړاونه وهي ورځ تر بلې وده کوي ، خپل ټول طبعې معین منزلونه ترسره کوي ، ورکښی نوي علوم زږیږی او مخ په وده وي ،ژبه نوي ابعاد مومي ، لغاتونه یې زیاتیږي ورسره دیکشنری ګانی هراړخیزې سترې او ورځ تربلې لویږي اوغوړیږي . دبشر دلوړښت اوهوښیارئ له کبله نوي اکتشافات رامینځته کیږي نوي پرمخ تللي وسایل اوافزار جوړیږي ژبې ته نوي لغاتونه ورننوزي اوژبه لابشپړه کیږي . په ورو وروهراړخیزتاریخي پړاوونه وهي ،کله کله یې تلفظ ،شکل اومعنی هم بدلیږي نوي بڼه اونوی تعریف او نوی تلفظ پیدا کوي اوهمدا شانکله ناکله دخپل اصل څخه وړاندی وځي چی ، ښه بیلګه یې دپوهانو لخوا پورته په دری ژبه لیکل شوی دپشه یې ژبې په اړوند د پشه یې (ویکیپیدیا ) متن یې څرګنده بیلګه ده !

ګرانو لوستونکو پشایانو او ښاغلو هیوادوالو! 

( پشا یې – پشه یې ) نوم دتاریخ په اوږدو کښی په رنګارنګو دیالیکتیکونو ( لهجو ) نومول شوی ، دسل ګونو کلونو را په دی خوا ، باندیني ژب پوهان اوڅیړونکيزمونږ تاریخي هیواد ته راغلي اودلته یې زمونږ دخلکوسره په تماس کښی زړه پوری څیړنې کړي ،ارزښتمند اثار یې لیکلي ، بشري ټولنو ته یې سترهر اړخیزتاریخي خدمتونه تر سره کړي ، خپل علمي اثار یې زمونږ دهیواد په دننه په کلیوو اوبانډو کښی بشپړکړي ، د خپلوهیوادونو کتابتونونه یېورباندی ښایسته اوښکلي کړیدي ، لوړې علمي رتبې یې ترلاسه کړي ، ورسره د لوړ حیثیت او نړیوالو درناوي وړ ګرځیدلي دي !.
خو،په پوره نا امیدې سره باید ووایم چی ، زمونږ د هیواد ښاغلو پوهانو، تل دباندنیوو هیوادونو دعلماوو په تحقیقاتو، نظریاتواوڅیړنوتکیه کړې ، کوم چی ،زمونږ پوهانو، دخپلوعلمي رسالو او کتابونو په لیکلو کښی دباندنیوو هیوادونو دپوهانوله اثارو څخه په لویه پیمانه د قوي موخذونو په توګه استفاده کړې ، خپل تحقیقات یې تکمیل اوبشپړ کړي، هیوادوالو اوڅیړونکو ته یې دعلمي تحقیق په توګه دحساب وړ اوپوره علمي ګڼلي ، حال داچی ، په کور دننه زمونږ په کلیو اوبانډو کښی دقیمتي اوارزښتناکو اثارو دپنځولوامکان خورا ډیروو او دی ، دیادونې وړ مناسب کوم څه نه دي تر سره کړي !

پاتې دی نه وي چی ، (دپشه یې ، پا ا چا ا یې ) ژبې په اړوند هم پورتنی مثال  پوره صدق کوي.
نن سبا دخوشحالۍ ځای خودا دی چی ، پرونۍ اوننۍ ( پا اچا ایې ، پشه یې )‌ ځوان نسل دخپلې خوږې لرغونې آریایې له یاده وتې خوږې ،خوندورې اوپه علمي انډیوو بار د اریایانو دستر میراث ( ویدا ،ریګویدا او اوستا ) دکتابونو دلرغونو نومونو توضیح اوتشریح کوونکې د هند وآروپایې ژبې دمور اونیا (پشایې ، پا چا ایې - آریک) ژبې دژوندي پاتی کیدلو په خاطر په تشو لاسونو پرته له هیڅ ډول ملي ، مادي اومعنوي ملاتړه شپه او ورځ هلې ځلې کوي ترڅو ، خپله خواره زاره ، لرغونې اریایې له یاده وتې دهند او اروپایې ژبو مور( پشه یې، پا اچا ایې)ژبه دمرګ په پاڼ ولاړه زمونږدتاریخي هیواد دویاړونو اوسرلوړېوژبه دحتمي مرګ اوپو پنا کیدو څخه وژغوري ورته کار کوي . 
یادونه : دپورتنۍ توضیح ، تشریح اوشننې څخه دا په ډاګه شوه چی ، د (پا اچا ایې ) ترکیبي نوم د بشري شریک ژوند (کمون ) ددوران دننۍ ( پا اچا ایې – پشایې – پشه یې ) ژبو خلکو دادبیاتو څرګنده برخه جوړوي چی، دخصوصي مالکیت ( غلامۍ ) دوران د جوړښت په پیل کښی (پا اچا ا یې –  باچا یې – پاچاهي - باشاهي – پادشاهي ) دحاکم اوحاکمیت په جامه کښی ځان ښکاره کوي او وروسته بیا د ا نوم په نني نوم ( پا شه یې ، پشه یې ........) اونورو ورته نومونو اوړي اوتر مونږه ځان رارسوي . له دی توضیح اوشننې څخه دا پوره څرګده اوپه ډاګه کیږي چی ، په رښتیا سره ننۍ لرغونې اریایې ژبه (آریک – پا چا یې – پشایې – پشه یې ) دهند او اروپایې ژبو مور اونیا (آنې) ده !۱۱؟؟؟
په درنښت .
احمد جان « ماڼو» ۲۰۱۸ کال دمی ۲۰ شلمه . دنمارک اودنسه .


۱۳۹۷ فروردین ۱۹, یکشنبه

کمون: (احمد جان ماڼو لیکنه)


زمونږ د ګران هیواد لرغوني افغانستان بهرمیشتو،هریو دخپلې خوږې مورنۍ ژبې درلودونکواود نړیوالې مورنۍ ژبۍ دورځی لمانځوونکواودرناوي کوونکو حاضرینوته ، سلام درناوی اوښه راغلاست وایم !

دوستانو ! پوره دخوښې اوخوشحالۍ ځای دی چی ، نن ورځ اودا نیټه د یونسکو لخوا دنړیوالې مورنۍ ژبې د یادونۍ اولمانخنې په توګه منل شوې ، ترڅو مونږ اوتاسی ،هریو دخپلې مورنۍ ژبې ویوونکي دا زمونږ د میندو ،پلرونو اونیکونو ، راپاتی فرهنګي او تاریخي میراث چی ، دبشري لرغوني تاریخ په اوږدوکښی د نړۍ پرمخ دطبعیت په خاصو او ځانګړو سیموکښی ټوکیدلي زږیدلي په خاپوړو راغلې پیغلې شوې ، ثمرته رسیدلې او هرې یوې مورلوڼې را زیږولي او د خاورینې نړۍ پر مخ خپرې شوې ، په هر لور تللي ستر ستر تمدنونه یې مینځ ته راوړي دبریاوو ،ناخوالو ،خوږو ،ترخو ، لوړو ژوروسره مل دانسان دژوند په شان را لویې شوې ثمر ته رسیدلي راز راز تاوده ساړه یې تیر کړي د ژوندانه د څرنګوالي د غم ،خادۍ دیني او مذهبي رواجونواوکړنو سره مل دتاریخ جوړونکې شوې ، لکه د مورد اوربل ښایسته خوشبویه ګل په نړیوال ژبنیز بڼ کښی یې خپله ښکلا او خوشبویې دځان سره په هر لوری وړې ،ساتلې اوهغه یې دخاورینې نړۍ په هر لور خوره وره اوشیندلې ده . 

په دی خاطر چی ، د نړۍ پرمخ د مورنیوو ژبو په سمسور بڼ خزان وانه لوزي اود تس نس کیدومخه یې ونیول شي دا د نوو نسلونو په خوږو بچو ده چی ، دخپلې مورنۍ ژبې دلا ښکلا او پا یښت په خاطرهلې ځلې وکړې ترڅو،  د خپلې خوږې مورنۍ ژبۍ ادبي اوفرهنګي عظمت او لرغونې تاریخ په میړانه و ساتي او راتلونکو نسلونو ته یې د ښکلي او بډای ادبي تاریخ په توګه، په میراث پریږدي او د ننیو پرمختللوعلمې وسایلو  په مرسته ژوندۍ پاتې اوعمر یې لا اوږد اود ژبو بڼ ورباندی لا ښایسته او تل پاتې شي. پشایې ژبه هم یوه لرغونې آریایې ژبه ده چی ، زه یې دخپلو څیړنو په بنیاد هغه (اریک ) دهند اواروپایې ژبو موراوانا بولم . چی، په دی اړوند می یو څیړنیز کتاب ( په هند واروپایې ژبو کښی د پشایې ژبې موقف ) په نوم چاپ اوعلاقمندانو دمعلوماتو لپاره ټولنې ته وړاندی کړی ، دوهمه برخه به یې هم انشاله په نږدی راتلونکی کښی چاپ کړل شي .

ماخپل څیړنیز کارد ارواح ښاد عبدالحي حبیبي صاحب دپښتو ادبیاتو دلومړي ټوک څخه په ګټه اخیستلوترسره کړی ، مرحوم په خپل کتاب ( دپښتو ادبیاتو تاریخ لومړی ټوک) کښی پوره زیارګاللی ، یوبی ساری په علمي انډیو بارښکلی څیړنیز کتاب یې لیکلی ،د پښتو ژبې لغاتونه یې داصلي اریایې ژبې (آریک = پشایې) دلرغونوآریایې کتابونو ( ویدا او اوستا ) د زړو لغاتونو سره په پرتله کښی څیړلې اودایې ثابته کړې چی، پښتو داصلي اریایې ژبې دکورنۍ څخه ده .
  ما دحبیبي صاحب پښتو ادبیاتو تاریخ دپرتله شوو لرغونوآریایې لغاتو دڅیړنې اوپرتلې وروسته ښودلي چی ، پشه یې ژبه هماغه لرغونې (آریک = پشا یې ) ده کوم چی، لویدیز ژب پوهان یې (دهند اواروپایې ) ژبو مور یا نیا بولي همدا ډول ژب پوهانو ویلي چی ، اصلي آریایې ژبه (آریک ) د۱۴۰۰ ق ، م کلونو په شا او خواکښی مړه او له مینځه تللې  ګڼي  خو ، وایې چی ، هند او آروپایې ژبې دهغې لوڼې اولمسې دي.

 ښاغلو ! زما د څیړنې پایله او ادعا داده چی ، لرغونې آریایې ژبه (آریک = پشا یې) دهند او اروپایې ژبو مور زما مورنۍ د آریانا ویجه دتمدن دلومړنیو آریایانو، اٌصیلانو اوپاک زاده ګا نو ژبه همدا ننې د لوڼواولمسیو له نظره لویدلې بوډۍ  (پشا یې ) د ناخبرو لمسو او کړوسو د خندا او ټوکو ټکالو وسیله ګرځیدلې ، که څه هم خواره زاره ده مګر ، په زړه پوره ویښه اوبیداره ، د مینې ډکه ده پوره مینه ناکه ده ، خو خواره تش پوټکی هډوکې شوې ، خو داستاسومهربانه ابۍ تاسو له څیرو ،رنګونو خوشبویونو اوپه کږو وږو لفظونو ښه پیژني، ټولوښکلو بچوسره بیدریغه خوږه مورنۍ مینه لري ، تاسوټول لمسي اوکړوسي په خپله اغیزناکه غیږ کښی را نیسي  په خپل خواراو وچ  ګوګل کښی مو رانغاړي په لولو، لولو مو په خپلو لیچو کښی ځنګوي ، ستاسی ننې خوږې کږي وږي ژبې، لرغونې آریایې (آریک = پشا یې ) ژبې ته ورته اوپه ما لګه پوره برابرې دي ! 

ستاسی لرغونې اریایې ژبه ( آریک =پشا یې ) ټولې لوڼه ، لمسۍ ، کړوسۍ او کودۍ هند او اروپایې او پرله پسی مینځته راغلې زږیدلې  لوڼه اوخویندې ژبې د خپل ستر آریایې کوراوکهول پاکې اوښکلې نخښې اونښاتې ګڼي اودخپل زو زات څخه داهیله اوغوښتنه کوي او وایې چی ، مور ته ټول اولادونه یو شان ارزښت لري په خپلو مینځو کښی سره مینه وکړی ، خواوه شئ یوبل په غیږ کښی ونیسئ ، په یووالي سوله او برابرۍ کښی ښکلی اوښایسته ژوند غوره کړئ اوزما دکمون دزماني دبچو څخه یې زده کړئ !؟

دسیمینار ګډونکوونکود وخت څخه په استفادې غواړم ، تاسی ته دخپلې ادعا دپشایې ژبې دلرغونتوب ثبوت یو لرغوني آریایې ترکیبي نوم چی ، دهند اواروپایې ژبو ښکلا ده اود نړیوالوادبیاتو په کور ورننوتی هغه ځلآند آریایې ادبي غمی ( کمون ) تاسی ته تشریح اوتوضیح کړم ، ترڅوتاسی حاضرین باوري شي چی ، په رښتیا ( پشا یې ) ژبه ، هماغه لرغونې آریایې ( آریک ) ده کوم چی، ژب پوهانو اوڅیړونکو هغه مړه اوله مینځه تللې ګڼلې . خو زما دعوی داده چی ، (آریک = پشه یې ) لا تر ننه زمونږ په لرغونې آریانا ، اسیا په زړه افغانستان په ننۍ جغرافیي کښی د لمر په شان رڼا ، ځلا  ،تودوخه لري اوپر ټولوبچو پرته له توپیره یوشانته رڼا اوتودوخه شیندي لا ژوندۍ ده او شتون لري .



پوهان وایې کمون يوه لأتنى كليمه ده چىپه پشتوأودرىژبوكى ورته دسته جمعى يا دله أيز معنى وركوى . ًد سوسياليزم يا كمونيزم اخرى مرحلى ته هم كمون ويل كيژى .په دىدوره كىتوليدى وسائل دير ضعيف ووپه انفراد دول چا نشو كولاىچه فعاليتونه ترسره كړى بايد ټول كارونه مشترك وكړى. په تنهایى توگه چا نشول كولاىچىخپل اړتياوى او ضرورتونه ترسره كرى يا دهغه داړونكى او خوړونكى وحشى حيواناتو ډار هم موجود بايد ډله أيز كار يي ترسره كړاى واى .ډله أيز فعاليتونه لكه دحيواناتوښكار ًد طبعىميوه جاتو را ټولول او بيامساويانه په خپلو منحًو كىويشل .
دوستانودبشرپه تاریخ کښی د کمون نوم په لویوټکواوزرینوکرښولیکل شوی اوتعریف شوی چی ، د نني انسان د  اوسني پرمخ تللي تمدن تاریخي زړی څټه اوبنیاد جوړوي اوپورتنی تعریف ورسره ښه څنګ لګوي اوتعریف یې په ځان برابر دی .
دوستانو هره ژبه دخپل پیدایښت له پیله را نیولې تر زړښته رنګارنګ ادبي پړاونه وهي ورځ تر بلې وده کوي ، ټول طبعې معین پړاوونه وهي ، ورځ ترورځې دسپرلي دګل غوټۍ په شانې غوړیږي هراړخیزه وده مومي  خپل تاریخي او ادبې پړاوونه وهي په ثمر راځي ،لوڼه زیږوي زړیږي او بلاخره په مرګ محکومه اومري  خو ، کله کله ورڅخه داسی ښکلي ،ښایسته ادبي لوڼه دلعل اوالماس په شان قیمتي غمي وزیږیږي چی دبشر په اوږده تاریخ کښی دبحث وړ وي لکه د( کمون ) ترکیبي نوم .
داچی نن دمورنۍ ژبۍ  شانداره  ښکلې ورځ ، زمونږ د انسانانو د زات  د تاریخ پیلامه د ( کمون ) نوم دنړۍ  په تاریخ کښی ثبت اویاد شوې، تاسی حاضرینو ته یې د (پاشا یې  = آریک ) اصلي اریایې دهند اواروپایې ژبو د مور یا نیا په ژبه کښی تربحث اوڅیړنې لاندی راولم  چی ،د ( کمون) نوم څه معنی لري ؟ ولی ورته ( کمون) وایې؟ او دا مشهور نوم په کومې ژبې کښی ژوندی دی ؟ اوڅه ډول نړیوالو ادبیاتو ته لاره پیدا ، تاریخي اونړیوال شو!
  ښاغلو ! زه د ( کمون) نوم  په تاریخي،ادبي  ،علمي اومنطقي پلوه د پشا یې ژبې پوری اړوند ګڼم هغه په دی خاطر چی ، نوموړی نوم په پاشا یې ژبه کي د دوو (کم ) او ( ون ) نومونو دیوځای کیدو څخه په لاس راغلی ، چی ( کم = لږ ) او ( ون ) برخه یې دپاشا یې ژبی د(ونیک = وریشل= ریسید ن ) دمصدر دګردان په پایله کښی دمفرد مخاطب لپاره امري فعل ( وریشه ) څخه لاس ته راځي یعنی (لږ یوځای کول اوپه یو اوبل کښی سره راتاوول ، رانغاړل یوځای کول ،قوت ترینه جوړول ) دي چی،  دا کار د وړۍ، پنبی ، ویښتانو او هغه ګیاهګانو چی، پستې او د تاوولو وړ وي اویوپه بل کښی سره دیوځای کیدلو اود یو نوي بل شي دجوړولو توان ولري لکه ، تار ، رسۍ ، پړي اونور ورته شیان چی دڅوضعیفو اوناتوانو تارونو د یوځای کیدو په نتیجه کښی یې مضبوطیت ، توانایې ، قوت اواتحاد رامینځته کیږي اوبیا بل نوم ورته ورکول کیږي لکه په انساني ټولنه کښی دڅوکسانو ،څوکورنیو ، قوم ، قبیلې په پایله کښی دولت اودهغویو په اتحاد کښی ستر اولوی اتحادونه لکه ناتو او په انساني لومړیو مرحلو کښی د انسانانو دژوند دبقا په خاطر دانساني ټولنې ( کمون ) دنامه رامینځته کیدل  هم خپل مینځي مضبوطیت اود قوت جوړول دي .
 نواوس په ډاګه ویلی شو چی ( کمون ) په پشا یې ژبه کښی ددوو نومونو په یوځای کیدواو ترکیب کښی شتون لري او دا په ډاګه کوي چی پا شا یې ژبه  د (کمون ) دجوړښت څخه لا دمخه په انفرادی بشري ژوند کښی زږیدلی خپل شتون اولرغونونتوب ثابتولی شي اودا راته په ډاګه کوي چی ،لرغوني اریایان لادبشردتکامل  په لومړي مرحله کښی داتحاد ،اتفاق په مانا ، مفهوم او ارزښت پوهیدل چی ،خپل ضعیف اوناتوان ځانونه یې په یوځایې ژوند (کمون ) کښی سره راټول اومنسجم کړل ، همدا وجه وه چی، هغو خپل ځانونه دتباهی وژغورل اونن دبشر لوړو تکاملي مدارجو ته یې ځانونه رسولي دي . مونږ ته هم  ښایې چی ، د خپلو ناتوانو لرغونوپلرونو اونیکونو څخه پند واخلواوسره یوموټې شو.
داچیمونږ او تاسید(کم= لږ ) په مانا پوهیږو خود (ون ) نوم اوبرخه راته ګونګه ده ،غواړم د(ون) برخه د پشهیېپه ( ونیک = وریشل = ریسیدن ) مصدر پهګردانکښیتاسی ته درویښیم .
ونیک = وریشل = ریسیدن
آ / زه      ونیم  / وریشم ؛  تو / ته   وني / وریشې ؛  سی / هغه  ونا ، ونګا / وریشي ؛ امو / مونږ  ونیس / وریشو ؛ 

ایمو / تاسو  ونیدا / وریشئ ؛ تې / هغوی   ونین / وریشي 

آمری افعال یې :  دمفرد مخاطب لپاره  :     ون / وریشه / بریس ، یا  «ونه » :

        ------   :  دجمع مخاطب لپاره  :    وندا / وی ریشئ .         وننا / وریشنه .
ونکالا / وریشونکی ؛ ونکالي / وریشونکې .

داچی مونږ د( ون) فعل د کمون دنامه دوهمه برخه دپشا یې ژبې دمفرد مخاطب لپاره چی امري فعل دی د (ونیک = وریشل ) په  ګردان کښی پیدا او باور مو پری راغی چی ، هو دا دکمون د (ون ) برخه دپشه یې ژبې یولرغونی نوم دبشري شریک اوبرابر ژوندانه (کمون ) په نوم کښی یې شتون لاره . کم + ون = کمون . 

دا دی دلرغوني آریایې کمون تاریخي نوم په پشه یې ادبیاتو کښی ، په تاسف سره باید ووایم چی ، دا دپشایانو او پشایې یې ژبې د وروسته پاتی والي نتیجه ده چی ښاغلي لرغوني آریایان پشا یان هم لا ددغه نامه څخه بی خبره دي . دا دی نن زه دا لرغونی د ( کمون ) تاریخي نوم ګرانو پشه یې ژبو اوټولو داریا دکهول ژبو کورنیو ته په درناوی اهدا کوم .

دافغانستان ( ملي تحریک ) دګوند ښاغلو او اغلو غړو څخه مننه چی ، د مورنۍ ژبې نړیواله ورځ یې دهیواد څخه بهر دنمارک شاهي دولت دسنوبورګ په ښار کښی  دیو شاندار سیمینارپه  شتون کښی ولمانځله ، ددغی مبارکې مورنۍ ژبې نړیواله ورځ ټولو ګډونوالو اونړیۍ والو ته دزړه له تله مبارک وایم .

مورنۍ ژبې دلا ځلیدو،غوړیدو او سمسوریدو په هیله!  دیوې نړیوالې ژبې د جویدو په هیله !

احمد جان ماڼو دنمارک (سنوبورګ ښار) ۱۷/۰۲/۲۰۱۸.

آثار باستانی مناطق پشه يی نشين

محمد زمان کلمانی پشه يی ها يکی اقوام بومی افغانستان اند که از گذشته های خيلی دور به اين سو اکثراً در دامنه های کوه هندوکش بويژه مناطق جنو...