(افغان ، افغاستان او افعانستانی) احمد جان ماڼو لیکنه

ګرانو د قدر وړ لوستونکوو په سلامونو اودرناوي مو نازووم او هرکلی مو کووم

نن سبا زمونږ په ګران هیواد کی د ( افغان ، افغاستان او افعانستانی) د ناندریو بازار تود دی .زه د څو سوالونو او د هغویو ځوابونه لیکم ، تاسی هم که د سوالونو او ځوابونو د څرنګوالي په خاطر ،کوم د درستوالی د پاره څه لرئ لطفآ راسره شریک يي کړئ .

1 - ته څوک يې . زه ( افغان ) يم . شما کی هستید . من ( افغان ) هستم .

2 - تاسی دکوم ځای يې . ( زه « مونږ » دافغانستان یم « یو » . تو «شما» از کجا هستی » ، هستید » من « ما » از افغنستا ن هستم « هستیم » .

یا به داسی وایو چی :

زه ا فغانستانی یم . من افغانستانی هستم .

په ورځنیو خبرو او اترو کی مونږ په پښتو او دری ژبوکی پورتنئ جملې په کار وړو . اوس نو زه نه پوهیږم چی ، ستونزه په کوم شي او یا په کوم ټکي کی ده .

- په لومړۍ غونډله کی د سوال په وړاندی ځواب ، په دواړو خویندو ژبو ( پښتو ) ا و (دری ) کی ـ (زه افغان یم ) او ( من افغان هستم ) په دواړوژبو کی د ( افغان ) کلمه یو شانته لیکل کیږي او تلفظ یې هم یو دی .

- په دوهمه پښتنه کی هم د سوال په ځواب کی د ( افغانستان ) نوم په دواړو خویندو ژبو کی په یوشانته ټکو لیکل کیږي او تلفظ یې هم په دواړو ژبو کی یو شانته دی .

همدارنګه مونږ په دواړو ژبو دری او پښتو کی د ویاړنې لپاره په نسبتي حالت کی په خپلو تخلصونو یا وړو نومونو کی د « نی » او « ني »کلیمې چی دنسبت کلیمې دي په کار وړو لکه : زه افغانستانی یم ، من افغانستاني هستم . یا : زه لوګری یم ، من لوګري هستم . يا : زه کابلی یم ، من کابلي هستم .

زماد ښاغلو ژب پوهانو ، ادب پوهانو ، ژب څیړونکو او د ټولو لوستونکو څخه دا هیله ده چی په پورتنئ توضیح کی ، که نادرسته وې لارښوونې ته مو اړتیا لرم . که نه نو ، دا جنجالي موضوع به زمونږ دهیواد اوسیدونکو ته به ډیره د درد سر مسله وې لکه دا او س چی جریان لري . درنو لوستونکو دری او پښتو دواړه خویندي ژبې دي او زمونږ د ویاړلي هیواد ملي او رسمي ژبې . کله کله مجترم ژب پوهان یوه کلیمه په بله ژه کی وګوري چی د دویو د ژبو د کلیمو سره یو څه ډیر لږ شباهت هم ورسره ولري ،بیا نو قلم ورپسی راواخلي او هغه دخپلې ژبی پوری نښلوې او پری ویاړي . دا د تشابه او نږدیوالي کلیمی لا څه کوی چی د یوشانته والي افعال يي په خپل کور افغانستان کی شته دی هډو ورته دچا پام نه دی شوی . دوستانو ددری ، پشتو او پشه يې او ښايې نورو زمونږ دهیواد په ملي او نورو ژبو کی دننګیالو د کهول په بڼ او شریک کور افغانستان کی چی ، دژبو نندارتون لري دافعالو پای یې یو شانته یا به پوره ورته وی لکه : په ترتیب سره په پشتو ، دری او پشه يي ژبو کی دافعالو پای ته ستاسو پام ور اړووم . - زه ډوډۍ خورم ، من نان میخورم ، آ اوو اییم .

وګورئ : په پښتو او دری کی ( خورم ، میخورم ) کټ مټ یو شانته دي نو برتری د کومې ژبې ده . زه خو برتري پکی کښی نه وینم او تر پایه پوری ټول دلومړي حالت افعال د « م » د توري لرونکي دي او په همدی د« م » په توري ختمیږي چی دا شراکت په دری واړو ژبو ( پښتو ، فارسی او پشه يې ) کی د فعلونو پای د « م » په توري دی .

په دی اړوند به زه دومره ووایم چی دهیواد د لویو او وړو سره باید د پوهاوي کارونه وشي او دا ورته په ګوته شي چی زمونږ ګران هیواد د ژبو دګلونو بڼ دی یو و بل ته ښکلا ور بخښي او ددغي خدايي ښکلا او خوش بویونو څخه ښايی خوند واخلو او په مینه او ورور ولئ کی سره خپل هیواد د سولې او ترقې په لور وخوځوو . متحد او یو لاس شو لکه ورونه د برابر حق خاوندان شو او د هیواد د ټولو شتو څخه یوشان برخه من شو د پوهی او ادب مخګښان شو ، په هرڅه او هر کارکی نړیوالو ته یوه ښه بیلګه او مثال شو او په پای کی نا اهله سیاستوال د اهلو څخه جلا او ويي پیژنو او کړیدلو او زوریدلو هیواد والو په چوپړ کی شو . 

په درنښت .

ماڼو 

روبا ت / روباط ( احمد جان ماڼو )

ډیر وخت کیده  زمونږ د هیواد یوه مشهوره کلمه د(روبات /روباط) په نامه زما په مغزو کی ښکته پورته کیده 

 په دی خاطر ،چی دانوم د کومې ژبې زمونږدګران هیواد ژبو ته راننوتی دی ورباندی نه پوهیدم خو ، دومره پوهیدم چی دایو حکومتي اداره ده د بیلګی په توګه د نورګل علاقداري یا روبات / روباط چی ،هلته د علاقدار دناستې او اوسیدو ځای وو، هلتهکوټوالیان او نور د هغه ځای د تشکیل اړوند مامورین اوسیږي او سیمه اداره کوي او دسیمې خلکو به ورته روبات وایه اوکله کله به ورته د علاقدارۍ نوم اخیستل کیده په ( روبات او علاقداري) یې شهرت درلوده دا یوه لویه قلعه وه اولوړ دیوالونه یې لرلذندان یې هم درلوده ،نن سبا ورته ولسوالي وایې داځکه چی د علاقدارۍ څخه یې  ولسوالۍ ته ارتقا کړیده ولسوال ، قاضي او قوماندان دامنیت او ټول اړین ارګانونه اومکمل تشکیل لري. دغه  لویې قلا ګانې دلرغونو زمانو را په دیخوا زمونږ دهیواد په ګوډ ګوډکی شتون لري اوبرسیره پردې اداري مرکزونه دي. زمونږ دهیواد د لرغونو تلو راتلو په لارو کی تر سترګو کیږي او اکثرآ يې ترننه زمونږ دهیواد د علاقه داریو، ولسوالیواو نوراداري مرکزونه دي اونږدی په یو شانته واټنو کی یو دبل څخه موقعیت لري ،خو په معنایی نه پوهیدم .کله کله می داسی فکرهم کاوه ،چی ښايې دانوم دعربي ژبی څخه وې او زمونږ دګران هیواد مروجو ژبو او ژبنیو ادبیاتو ته به ورننوتې وې .تر کومه چی ما ددی نوم په هکله دمشرانو څخه په خبرو او افسانو کی اوریدل او ورباندیدومره پوهیدم ،چی دا ځایونه د کاروانونو دامنیت ساتنېاو تم کیدو دپاره وو، کاروانونه به د یوه ټاکلي واټن د وهلو وروسته په دی سیمو کی تمیدل او وروسته دستړتیا دلیری کیدو، بیا به په یون راتلل اوبل دتم ځای ( روبات ) ته به ور رسیدل او دمه به ييکوله په دی ډول اوږده واټنونه به يې د پښو ویستل او ټاکلی ښاراوابادوځمکوته چی ،هلته به ارو مرو  د خلکو دهستوګنو ځایونه وو ځانونه ور رسول او هلته به يې دخپلو راکړو ورکړوکارونه ترسره کول . د نیکه مرغه یوه ورځ می نا څاپه ورته پام شو ،چیدالرغونی نوم دلرغونې اریایې ژبې پشه يې یو ترکیبي نوم دی او دلرغونو زمانو څخه تر ننه زمونږ په هیواد کی ژوندی دی . ورته ډیرخوښ شوم او دځان سره می هوډ وکړ، چی د(روبات ) دنامه په اړوند خپل نظرد ښاغلو ژب پوهانواود ژب څیړونکوسره شریک کړم . دادی داوخت راورسید .

د( روبات )نوم په پشه يي ژبه کی چی زه ورته د قوي دلایلو په بنسټ د ( اریک ) ژبه وایم ، د دووپشه يې  ویوونوڅخه جوړ دی .

۱ -  رو = دا د ( رو بات) د « رو » برخه په پښتو او فارسي ژبو کی هم شریکه ده ،خو سره ددی هم په پښتو کی د «کرار» او په فارسی کی « اهسته ) معنا کیږي .

۲ – بات = داکلمه په پشه يې ژبه کی د (بتیک = کیدل ؛ شدن ) د مصدر څخه په لاس راځي ددی کار د پاره چی زمونږ سر پری خلاص شی او ښه پری وپوهیږو ښايې چی زه نوموړی د ( بتیک ) مصدر د پشه يې ژبی له پلوه ګردان اود نوموړي تاریخينوم د (بت، بیت ؛ بات ) برخه ورڅخه په لاس راوړم  . ددی کار دپاره اړینه ده چی،دپشه یي ژبېد(بیتیک /کیدل /شدن )مصدر ګردان کړو تر څو، مونږ خپل اړین فعل ورڅخه تر لاسه او د (رو/کرار /اهسته)د کلیمی سره یې ولیکوو.

بیک /کیدل /شدن

 آ   = زه      بیم  /کیږم 

تو = ته        بي  / کیږی 

سی = هغه    بی /  کیږي 

امو = مونږ   بیس  /کیږو

ایمو = تاسی   بیدا / کیږیء 

تی = هغوی       بین /کیږي 

امر :

به = شه
 

دلته که ، مونږ د ( بت = شه، بیت= شه ) د ( ب او ت ) دساکنو تورو په مینځ کی ، د ( ا ) غږیز توری ورزیات کړو ،یا داچی د (بیت ) دفعل د ( ی ) توری چی ،یو غږیز توری دی په بل غږیز توری لکه د ( ا ) توری د (ی ) دتوري پر ځای ولیکوورڅخه د (بات ) شکل یعنی ( بیت ) په (بات ) واووښت چی، دا قاعده عامه ده اویو غږیز توری په بل غږیز توري اوړي لکه : (بیت ) چی (بات) شو. اومونږ ورڅخه د ( بات ) کلمه تر لاسه کوو .   اوس نو  که،مونږ دا دوه  د( رو=  کرار / اهسته +  بت / بات ، بتی / شه / (دری) شو  ) او په لاس راغلي دواړه کلیمي سره یوځای ولیکودا لاندی شکلونه په لاس راځي :۱ ـ رو = کرار / اهسته. ۲ـ بت / بات ( باط)  = شه / شو . اوس د پورتنیوو لاس ته راغلوکلیمو په یو ځای کیدومونږدا لاندی شکل دکلماتو لاس ته راوړو .
 ۱ =رو + بت ، بات  = رو بت / روبات / رو باط= روبات / روبط ، روباط .

۲= روبت ، اوس که د (بت ) کلمه چی ، دواړه توری یې ساکن دی په مینځ کی ورته د ( ا) غږیز توری ولیکو نوو ورڅخه د (بات / باط ) کلمه لاس ته راځي . دلته د (ط) عربي توری چی، عربی شکل یې دی په لاس راځي یعنی د پشه یې ژبې د (بات )کلمه دعربي په ( باط ) اوړي . ( بات = باط ). اوس که ،مونږ دا دواړه ځانګړې کلیمې سره یوځای ولیکو ، ورڅخه ( رو بات /روباط ) په لاس راځي چی ، زمونږ دګران هیواد په ژوندیوو  ژبو کی دا په لاس راغلې پشه یې ترکیبي د ( روبات / روباط =روشه / اهسته شو، . یا : دمه شه/ دمه شو  ) معناوی په لاس راځي ،چی په لرغونو زمانو کی به دکاروانونو(دمه ځایونه ) وو . او دا رباتونه /رباطونه په همدی منظور په معینو فاصلو کی جوړ او تر ننه پوری دا د دمې ځایونه په همدی نوم پاتیدي. دمثالپه ډول په پخوانیو افسانو کی به داسی ویل کیدل چی ،کاروانونو به کله کله يو،یا به دوه روباته /  روباطه شبانه روز کی وهل . دلته دامونږ ته دا را په ګوته کوي چی ، کاروانونوبه  پرته د استراحت او دمی ځپلې لارې لنډولې . معنی دا چی ، هر روبات /روباط . دبل روباته په  معینه فاصله کی د استراحت، امنیت اودمې لپاره د وخت دحکومتونو لخوا دکاروانونو د راحت ،امنیت او دمی لپاره جوړ او ګټه ورڅخه پورته کیدله چی ، دابه دخپل وخت او د زمانې غوښتنه وه .

 ددغو(روباتونو) دجوړښت دمعینوواټنونوڅخه چی ، ترننه پوری زمونږ دهیواد اداري موقفونه دي دا ښه په ډاګه کیږي چی، دلرغونو زمانو د وریښمود کاروانونودتلو اوراتلولارو دجال یوه لاره هم همدادکابل او دکونړ دسیندونو دبهیدوغاړې اومورګې وېچی ،په پای کی د دواړو سیندونو اوبه یودبل سره ګډیږي ښایې دکابل اودکونړسیند دبهیدو اوددغو سیندونو د اوبو په خاطر چی ، اوبه یوه حیاتي ماده وه اوتل ده، په دغو لارو تګ او راتګ کاوه اوستر اداري مرکزونه به یې د کوچنیو مرکزونو سره رانښلوللکه: علاقه دارۍ ، ولسوالۍاودولایتونومرکزونه دبیلګې په توګه :که مونږ د کونړ دسیندغاړې په نظر کی ونیسواو دننی جلالاباد دښار چی ،د ننګرهار دولایت مرکز دی دکونړي سیند په غاړه دکونړ دولایت نني مرکز اسد اباد ته روان شو نو، دلارې پهاوږدوکی مونږ په معینو فاصلوکی،اداري موقفونه( روبات ،روباتونه ) وینو دجلال اباد ښار ، خیوه، پخوانی او اصیل نوم یې ( کیل )، نورګل ، څوکۍ ،نرنګ او ننی اسد اباد پخوانی نوم یی ( جګ سورای ، چغسرای ) او ورپسی همداسی پورته ولاړ شو مونږنور اداري مرکزونه پخواني (روبات،روباط ، روباطونه) یعنی لویې (قلعه ګانې) وینو چی ،یودبل څخه په معینو فاصلو کی قرار لري او حتمآ به دکاروانونودتم ځایونه او اداري مرکزونه وواونن همدي .که ، مونږ همدا اداري مرکزونه او روباتونه په نظر کی ونیسو اوادامه ورته ورکړو دلارې په اوږدوکی مونږ دهمداسی روباتونو سره مخامخ کیږودچترال ،ګلګت څخه په تیریدلودچین هیوادسرحداتو ته  مودغه لرغونې دوریښمولار ورګډیږی او همدا زمونږدهیوادد لرغونو « پشه یې » ( روبات / روباتونو/ روباتیلا)   برکت دی چی ،نن په هماغه لرغوني اوزاړه کارواني لار دعصر او زمان مطابق ښکلي او پاخه سرکونه جوړیږي اومدرن کیدل یې لا دوام لري .
 نن دهغې پخواني وخت د زمان غوښتنه بدله شوې او هغسی کاروانونه وجود نه لري چی،سوداګرو اومسافروبه دحیواناتوپه مرسته، پهورځو ورځو، ونیوو،میاشتو اوکلونودستونزو اود ربړه ډکې لاری پريکولې،اوس زمانه بدله شوې اسانتیاوې ډیرې شوې،څوک د(ربات، رباتونو) په فکر کی نه دي . دبشر دترقیءاو پرمختګ زمانه ده ،هر څه بدل را بدل شویدي . بی شمیره (روباتونه) په یو ساعت دموټرو، اورګاډو  په چټکو رفتارونو وهل کیږی او جازونه او هوایې پروازونه خو ، لا پر ځای پریږده .نو پههمدی بنست پخواني لرغوني پشه يي نومونه اولغاتونه هم دبشر د تکامل سره سم بدلیږي رابدلیږي او دیوه حالته وبل حالت ته اوړي را اوړي چی په داسی اوښتلوسره شکل مانا اومفهوم یې هم نوې کیږي . داوو زمونږ دهیواد دلرغونو  روباتونو، دمه ځایونوپه لغوې ماناوو  اود  نامه دڅرنګوالي  په اړوند د پشه یې ژبی له پلوه ځرګندونې . دا په دی خاطر چی ، وپوهیږو ( روبات / روباط ) د پشه یې ژبې نوم او لرغونو زمانو څخه رانیولې تر ننه پوری زمونږدهیواد په نورومیشتو وروڼو ژبو کی یې هم ریښې ځغلولې دي اودهیواد دمیشتوملیتونووروڼو ژبو کی هم دغې لرغونې کلمې ته ( روبات / روباط)  وایې. دا وو په پشه يې ژبه کی د(روبات / روباط ) دنامه توضیح او تشریح . داڅیړنه په دی خاطروشوه چی یو ځل بیازمونږ د ژب پوهانو او څیړونکو پام د پشه یې ژبې، دغي اصلي اریایې ژبی لرغونتوب اولغوې توانمندیء اوقوت ته ورواړوم چی، د( روبات /روباط ) دنامه دتعریف برسیره، پشه یې ژبه کی دا ځواک شته دی چی ،د ډیرو لرغونولغاتوجوړښت،څه رنګوالی او تعریف رابرسیره کاندي.
 په پوره درنښت .ماڼو