ننګرهار امه جبېدی اکوړ جایېس شار معنا دارا خول ګه ننګ = اکوړ ، ګریاګار = جای او هار = شار آنتی کدا. کودن می آنتې ننګهار به کدن بوا شی ګه مه صورت کوچه کیولا اکوړ شار معنا دارا. مېمه رکمیدی اما پشه یی خلکه کوچه اېلو به کدن ګوریا ګه جلال آباد به امه جبېدی شی. خول ګه مه مي آنتې جل آباد یا جلاباد ماګن او وری خلک به اغته کوچه مندو کداکن. ګه دوکه صورت کوچه پشه یی جبېدی مه شارس نامستا پلا صدق کیا. خل ګه جل آباد هم کړکه او جله دې آباد آنتې کدن ګوریا او هم روندې آباد کېنی آنتې. ایلو اغت ګه جلاباد کړکه دې آباد معنا دارا اېمه حقیقت اودای به تاړا با، کورکم ګه ماکن مه شارس نامه جلال الدین اکبر پاچا نامې اودای ګورېن بوا شی ، یو اېمي خاطری واقعیت نه دارا ګه یو شار میدې پوړا ظهیرالدین بابر دنه چوپېوي او پته جېن بوي شی او سه به مي یه باغېلا جوپېویا شن او جله دې یو جای آباد کېویی شې او جلال الدین محمد اکبر تیدې بو پتای پاچا بوا آس، خو اېلو ګه سه پاچا آییک او پشه یی جبی به اېمه پچبله کوچه تانک پوړه هونا حاکمیتي استای دېویا شی میسی خاطری ایلایه انخل لړېویی شې ګه ګویا یو نام جلال الدین باچاس نامې اودای ګورین بوا شی، ګه کورکم ګه اوچېن بیک اما پشه یی خلکنا اېلو نظری ګه یو جل آباد شې صحیح لړا او بتا بیا مندو تې.
هیلو (هډا) دنپور (ادینه پور) سلطانپور او نګار اېمه منطقا یعنی ننګرهرس وری پرانی شارېلیی او مرکزېلیی شن. ننګرهار ګه نګارا هارا رکمیدې به اوا شې دنه هونا ګندهاراس مهم او مرکزی ساحایه اودای ګنن بوا سی. کار ګه وطنس سر آلک ساحا مشرقی ولایت نامیدی یاده باییک مرکزی ننګرهار او کیولوالا رکمیدی جلال آباد شار دروي سی او ابت به لغمان، کونړ او نورستان ولایتېلایه پلا مه ساحاس یا خلکه اصطلاحیدی لوی ننګرهارس مرکزی سی. اېلو ګه ننګرهار هر ګالیا ویند او اېمینده الینا او پینچایه دی پروی باغېلا دارا میسی خاطری همیشه بهار او ګلو هار نامیدی به یاده با او بو ګنات وطنداران کیولوالا رکمیدی اېمینده مېلا او تفریح خاطری میمه جایېګه پاګن.
ننګرهار کوچه جلال آبادس قصر (کوټی) ګه ۱۳۰۵ هجری قمری کاله امیر عبدالرحمن خانی جوپېویا سی، سراج العمارت، باغ کوکب او باغ شاهیس باغېلا که امیر حبیب الله خانی جوپېویا سن، خوګیاڼیس مملا باغ، هډا، درونټاس بند، بهسودس سېوړ او وری تارني او تفریحس وړ جایېلا دارا.
ننګرهارس پوهنتون، دارالمعلمین او نجم المدارس اخندزاده مدرسا مهم تعلیمي او تحصیلی مرکزیلایه اودای سن او هم (ننګرهار) اما وطنس بوړه هونی دوسپټایه اودای سی که (اتحاد مشرقی) نامیدی ۱۲۹۸ هجری شمسی کاله تاسیس بوا سی.
ننګرهار کوچه بو اړودي، مېمان بیی بایکالي او وطن سره اړشچوی پشتونان (شینواری، مهمند، خوګیاڼی، صافی، احمدزی...) تاجک، پشه یی، عرب، اهل هنود او وری قومېلا آن که پښتو، دری او پشه یی جبه دی اغتی کیا. ننګرهارس چپرهار ولسوالیس کنډی باغی لهجا که فارسی او پښتو اکټو کېویی شې بو اړه نېکالی او مزا جب سی که اریکستایدی بندا شریی خوشحال با.
ننګرهاریان بو متمدن، جرګا کیکالی، علم او مولېنی سره مین، تعلیم یافتا، مولېکالي او ادب بیی بایکالي خلک آن که سید جمال الدین افغان، نجم الدین آخندزاده، عبدالرحمن پژواک، محمد موسی شفیق، قیام الدین خادم، مولوی محمد یونس خالص، حاجی عبدالقدیر، شمس الدین مجروح، برهان الدین کشککی، ایمل خان، محمد ګل خان مومند، چکنورس ملا صاحب اختر محمد، کاماس مراد علی صاحب، دوست شینواری، ملک بابا، صدیق الله رښتین، ملنګ جان، توکل بابا، عبدالقدوس پرهیز، اسدالله حصارشاهی وال او آخوند موسی بټې کوټی پیری (که ګونجه دی هاټ ویاییک او شریی پلاییک) بو ګنات مولېکالي، دینی عالمان، سیاستمدار، لککالي، شاعران، خلکنا خدمتګاران او ماهران وړلېویا او جامعایکه پوړا کېویا آن.
ننګرهار بهسود، سرخرود، چپرهار، رودات، کاما، کوزکونړ، دره نور، شیرزاد، حصارک، خوګیاڼی، پچیرواګام، ده بالا، کوټ، اچین، نازیان، دوربابا، شینوار، بټی کوټ، مهمند درا، ګوشتا او لعل پور نامه دی وستو ای ولسوالی او ۹۰۷ لامېلا دارا که جم مساحتی ۷۶۴۱،۰۵ کیلومتر مربع آنتی پولا.
احصاياس مرکزی ادارای ۱۳۹۰ هجری شمسی کاله که کوچینه پلا جم افغانستنس نفوسی ۲۶،۵ ملیون لړېویی سی ننګرهارس توی خلکنا نفوس ۱۴۰۹۶۰۰ جن (۷۲۱۵۰۰ ورګ او ۶۸۸۱۰۰ زییپ) اټکل کېویی سی که کابل او هرات دی پتای لمنګل بو تکالی دارکالي ولایت ګنن ګوریا. مه جملا اودای ۲۰۰۴۰۰ جن جلال آبادس شارستا نفوس او وری جمه دی بو (۱۲۴۷۰۰) جن خوګیاڼی ولسوالیس او کمی (۱۹۶۰۰) جن لعل پور ولسوالیس نفوس سی. سپین غر، تور غر او کشموند (کونډ) غر، مه ساحاس مشهور داره اودای سن که ننګرهرس کنه سنیی چنوی او بو ارک ونټه کیولوالا رکمیدی دره نور، حصارک، خوګیاڼی، شیرزاد، نازیان او وری ساحایی طبیعی جنګله جوله ډولی کېویا سن. میدی اوړتا ننګرهرس کانالستا هنیک پلا مه ولایت کوچه مصنوعی جنګلی او باغېلا به منجه اوی سن که یو لام ننګرهار ولایتس لا بو الینه ګری او آب و هاوستا بیی ګری کوچه اړه نیکالا تاثیر کیویی سی.
نارنج، مالتا، لوکاټ، آمریک، لنګالی، ورمي، کویت، آملوک، دشک، ناک، خرما، پارال، آری، انشاړی، بادام، جلغوزا، زیتون (کیه ولی)، ګوری، مماڼی او وری مه ساحاس باغای او جنګلنستا مېویی او ګوم، ډزا، ژا، اشپاړ، ماش، رومی بانجان، سامیک بانجان، پیاز، ګلپی، کچالو، بادرنګ، کهاری، شکربړی، پاچ، نسک، مونګ، رکم رکم ترکاری، او سبزیجات او وری هټنیس پیداواره اودای سن. ایلای خلک مالداریس لمیلایه او کوګوړنا وړلېنیه به مچوی آن. ننګرهارس ښېوه او دره نورس کراړکی منطقا کوچه بیی نام دارا که جلال آبادس شاریان کیولوالا رکمیدی جوم تلنی چایی پلا اېییکن او ایلای کباب کېیی او ایی پلا اېییکن که بو مزا دارا.
مرمر، لاجورد، بیروج، شوکاڼی، یاقوت، شاه مقصود، ابرک، واړ آسکار، چونا او ګچ اېته معدنی مواد سن که ننګرهارس بیلا بیل ساحایه کوچه پیدا با.
ننګرهار ولایتس مرکز جلال آباد ابتې دنه اما وطنس ګڼ، پوړاپېوی او ډولی شارېلایه اودای سی که جم باید سریی افتخار کمان او تیس لا بو وشنی، پوړاپېنی، ډول او پاک ساتلېنستا کوچه سمړمان. (محمد قادر هوتا )
Qader Hoota یو موضوع محترم محمد زمان کلمانیس پشتو مطلب اودای ترجما (جب پرټان) کیوام سی
